12 Years a Slave: Chế độ nô lệ từ góc nhìn điện ảnh

Một câu chuyện có thật suýt bị lãng quên

12 Years a Slave là câu chuyện dựa trên hồi ký của Solomon Northup, một nông dân tự do ở New York bị bắt cóc vào năm 1841 và bị ép làm nô lệ trong vòng 12 năm. Cuốn tiểu thuyết phát hành năm 1853, bán được 30.000 bản. Khi mới phát hành, nó được coi là quả bom ném thẳng vào cuộc tranh luận quy mô quốc gia về chế độ nô lệ, một trong những lý do dẫn đến cuộc nội chiến Mỹ và khiến dư luận nghiêng về việc ủng hộ bãi bỏ chế độ nô lệ. Đầu thế kỷ 19, 12 Years a Slave ra thêm vài phiên bản nữa rồi ngưng hẳn và bị lãng quên trong vòng gần 100 năm, cho đến năm 1968, mới được một sử gia tìm thấy và phát hành trở lại. Có tiêu đề đơn giản, tưởng như khái quái được tất cả nội dung, nhưng điều khiến 12 Years a Slave là một cuốn sách khó quên nằm ở những chi tiết rất cụ thể và nghiệt ngã. Solomon Northup buộc độc giả phải nhìn thẳng vào quãng đời nô lệ bắt buộc của ông: Những trải nghiệm bị áp bức kinh hoàng, sự đảo lộn vai trò nghiệt ngã khi ông bị ép phải trừng phạt các nô lệ khác, và cuối cùng, cái giá của tự do. Sự chân thực khiến người đọc rùng mình.

Đạo diễn Steve McQueen bắt đầu nghĩ đến một bộ phim về đề tài nô lệ từ cách đây hơn 4 năm, và ông rất thích ý tưởng về một người tự do bị bắc cóc và bán làm nô lệ. Sau đó, vợ ông tình cờ đọc được tiểu sử của Solomon Northup: "Tôi phát hiện ra là rất hiếm người biết đến cuốn sách. Thực ra, tất cả những ai tôi hỏi đều không biết đến sự tồn tại của nó. Vì thế tôi quyết định sẽ làm phim". Và 12 Years a Slave đã ra đời như thế.

Sự chân thực đến rùng rợn

12 Years a Slave của Steve McQueen được giới điện ảnh ca ngợi là một hành trình đầy cảm xúc và hiện thực đi xuyên qua cảnh nô lệ ở nước Mỹ, trước khi xảy ra cuộc nội chiến. Solomon Northup (Chiwetel Ejiofo thủ vai), một người da đen tự do, một nghệ sĩ violin đang sống hạnh phúc bên vợ và hai con ở bang New York. Sau một lần biểu diễn ở nhà hàng, anh gặp hai người lạ mặt ngỏ ý muốn mời mình biểu diễn cho rạp xiếc của họ với số tiền lương hậu hĩnh. Nhưng sự thật là ông không được thuê vì tài năng của mình, Northup đã trở thành một món hàng để buôn bán.

Tỉnh dậy trong một nhà giam tối tăm lạnh lẽo, chân tay bị xích chặt, Northup nhận ra mình đã bị những kẻ buôn người đánh thuốc mê và chuyển tới Louisiana, nơi mà anh sẽ được bán làm nô lệ. Xiềng xích quanh mình, bắt đầu cho một chuỗi những cơn ác mộng mà anh sẽ phải đối mặt.

Trong cảnh đầu phim, Northrup cố gắng thuyết phục mọi người rằng ông không phải nô lệ, không chịu nhận cái tên mới mà người ta đặt cho ông "Platt". Song anh nhanh chóng hiểu được rằng, mình hoàn toàn không có hy vọng lấy lại cuộc sống tự do trước đây, càng cố giữ cái tên của mình, ông lại càng phải chịu đựng đòn roi, Northup đành chấp nhận cuộc sống thấp kém của nô lệ. Anh đã phải học cách im lặng trước những lời lăng mạ cũng như chịu đựng những trận đòn roi, ông giả vờ là một người không biết đọc, biết viết. Northup làm tất cả những gì được cho là cần thiết để tồn tại. Việc tỏ ra hiểu biết chỉ càng khiến ông trở thành mối đe dọa của những kẻ buôn bán và chủ nô. Hơn 10 năm trời lao động cực khổ trên các đồn điền khác nhau, qua tay các chủ nô lệ khác nhau, Northup vẫn luôn hy vọng một ngày nào đó, anh sẽ giành lại được tự do cho mình và những người khốn khổ xung quanh.

Sau 12 năm, Northup đã được giải thoát khỏi cảnh nô lệ nhờ sự dàn xếp của một người Canada chống chủ nghĩa nô lệ (Brad Pitt đóng). Hai người đàn ông khác màu da nhưng một tư tưởng lớn đã có cuộc hành trình giành lại tự do đầy gian nan, qua đó toát lên tình bạn cao cả, sự hy sinh, ý chí nghị lực vượt qua gian khổ để tìm lại hạnh phúc.

Điều đặc biệt là trong 12 Years a Slave không hề có cảnh máu đổ hay cảnh tàn sát có thể nhìn bằng mắt, chỉ có những cơn phẫn nộ của những kẻ tra tấn, tiếng răng rắc của xương và nỗi đau đớn của Northup. Có thể nói, những hình ảnh bạo lực trong phim của McQueen được xử lý tinh tế hơn nhưng cũng khủng khiếp hơn những bộ phim nô lệ khác, vì nó được khắc sâu vào tâm trí người xem, khiến họ cảm nhận được những gì mà Northup phải chịu đựng. Sức mạnh nghệ thuật của McQueen trong bộ phim còn thể hiện ở chỗ ông sử dụng thực tế là Solomon Northup không phải sinh ra đã là một nô lệ, Northup sinh ra trong tự do và là một người hiểu biết. Điều này khiến Northup trở nên đặc biệt, trở thành một nhân chứng lịch sử. Với đôi mắt sâu và có hồn, Chiwetel Ejiofo đã lột tả được sự kiên cường không thể khuất phục của Northup. Trong đôi mắt đó, người xem đọc được không chỉ là sự thống khổ của một người đàn ông bị cướp mất tự do, mà còn là sự mạnh mẽ vượt qua nỗi tuyệt vọng. Bất cứ điều gì xảy ra, anh sẽ kiên trì và tồn tại. Đạo diễn McQueen ca ngợi về đôi mắt của Ejiofor: “Chúng ta đã nói rất nhiều về các ngôi sao phim câm. Họ có thể truyền đạt được nhiều điều mà không cần phải nói bất cứ lời nào. Tất cả là nhờ đôi mắt. Ejiofor cũng vậy. Anh là người có đôi mắt ‘biết nói’”.

Một tác phẩm không thể bỏ qua

Phim đã nhận được những tràng pháo tay vang dội khi được công chiếu tại LHP Quốc tế Toronto. Không ít khán giả bật khóc khi xem. Có cả những khán giả phải bỏ về sớm bởi không chịu nổi những cảnh quá bạo lực và tàn nhẫn trong phim.

Đạo diễn McQueen đã phơi bày hiện thực đen tối của xã hội Mỹ lúc bấy giờ - nơi mà mà giá trị cuộc sống của con người bị hạ thấp, sự tra tấn, đòn roi là cách trừng phạt phổ biến, nơi mà một làn sóng ngầm của sự vô nhân tính không ngừng chạy qua từng giây mỗi ngày. Người xem như được tận mắt chứng kiến chuỗi ác mộng của nhân vật Northup. Có thể nói 12 Years a Slave không phải là một bộ phim dễ tiêu hóa nhưng là phần không thể thiếu trong bộ sưu tầm những phim hay nhất về đề tài nô lệ. Nếu như những bộ phim về đề tài nô lệ trước đây là cái tát vào chế độ phân biệt chủng tộc thì 12 Years a Slave được coi là cú đấm trực diện, khiến không chỉ người Mỹ, mà tất cả mọi người trên thế giới phải giật mình nhìn lại quá khứ đen tối đó.

Thái Phạm