Đạo diễn Philip Gröning: 'Điện ảnh tạo cơ hội nhận thức bản thân'

(TGĐA) - Trong khuôn khổ chương trình '8 1/2 phim', LHP quốc tế Moskva đã giới thiệu một trong những bộ phim đặc sắc và được tranh luận nhất tại LHP Berlin Anh trai tôi tên là Robert và anh ấy là một chàng ngốc của Philip Gröning. Ông được coi là nhà kinh điển của dòng phim tác giả Đức, là đạo diễn của những kiệt tác như: Sự im lặng vĩ đại (Giải đặc biệt của ban giám khảo LHP Sundance), Vợ của viên cảnh sát (Giải đặc biệt của ban giám khảo LHP Cannes). Sau đây chúng tôi xin trân trọng giới thiệu bài trả lời phỏng vấn của ông.

dao dien philip gr ning dien anh tao co hoi nhan thuc ban than Bô phim ‘Anna's War’ của Nga gặp vấn đề về phát hành
dao dien philip gr ning dien anh tao co hoi nhan thuc ban than Aleksandr Sokurov: Nghề đạo diễn là cuộc chạy marathon
dao dien philip gr ning dien anh tao co hoi nhan thuc ban than Evgeny Mironov: Phẩm chất chính của Lenin là sức cuốn hút
dao dien philip gr ning dien anh tao co hoi nhan thuc ban than Những đạo diễn nữ xuất sắc của điện ảnh Nga- Xô Viết
dao dien philip gr ning dien anh tao co hoi nhan thuc ban than Mikhail Porechenkov: Nghề đạo diễn đã, đang và sẽ tồn tại

Xin ông cho biết về quá trình chuẩn bị quay bộ phim. Trong một bài trả lời phỏng vấn, ông nói rằng phim nghệ thuật đòi hỏi nhiều thời gian chuẩn bị hơn phim tài liệu.

Quá trình chuẩn bị rất lâu. Tôi bắt đầu làm bộ phim này từ những năm 1995-1996, và viết kịch bản cũng rất lâu. Trong phim nghệ thuật, khi viết kịch bản, bạn cần nhiều thời gian để viết lời thoại sao cho các diễn viên có thể diễn được chúng, ít ra là ở tôi nó chiếm nhiều thời gian. Trong trường hợp phim Anh trai tôi tên là Robert và anh ấy là một chàng ngốc, quá trình chuẩn bị rất phức tạp, bởi vì chúng tôi phải xây dựng địa điểm quay là trạm xăng. Cái trạm này là bối cảnh và chúng tôi phải xây hoàn toàn. Ngoài ra, chúng tôi phải kiểm soát thời tiết để đạt được những loại màu sắc nhất định. Chúng tôi tìm kiếm địa điểm quay rất lâu và không biết làm thế nào để kiểm soát được các loại màu trên cánh đồng trong vòng ba tháng. Thực hiện điều này gần như siêu thực. Tôi đã gọi điện thoại cho một số giáo sư nhờ tư vấn, và họ trả lời: “Những gì ông muốn làm, thưa ông Gröning, là bất khả”. Vì vậy, quá trình chuẩn bị kéo dài 10 năm. Rất, rất lâu.

dao dien philip gr ning dien anh tao co hoi nhan thuc ban than
Đạo diễn Philip Gröning

Xin ông cho biết quan điểm thử vai trong Anh trai tôi.... Ví dụ, có ý kiến cho rằng diễn viên phải giống nhân vật của mình?

Không, diễn viên không nên giống nhân vật họ đóng. Tôi thích làm việc với các diễn viên vừa mới trở thành diễn viên hoặc chưa chưa trở thành diễn viên, Julia Zange, người đóng vai chính, trước đây chưa bao giờ đóng phim, chị là nhà văn. Vào thời điểm, khi chúng tôi bắt đầu làm phim, Julia viết tiểu thuyết, ít nhiều nổi tiếng trong giới chuyên môn, nhưng chưa có kinh nghiệm diễn xuất. Vì vậy tôi thích làm việc với các diễn viên trẻ. Quá trình thử vai trong phim Anh trai tôi... diễn ra rất lâu. Nó kéo dài nhiều năm, vì rất khó tìm được những người trẻ tuổi có năng lực cần thiết, có sự giống nhau đặc biệt để tin rằng họ là anh em sinh đôi. Rất khó tìm được những diễn viên có thể thực hiện nhiệm vụ này. Đây là một bước quan trọng, vì như đạo diễn Howard Winchester Hawks nói: “Khi đã thử vai xong là công việc của đạo diễn cũng kết thúc”. Ở đây có một phần sự thật.

Ông nói rằng ông dựng phim rất lâu. Trong các bộ phim của mình, bằng việc dựng phim ông tạo ra không gian đặc biệt và bầu không khí. Ông có thể cho biết về việc dựng phim Anh trai tôi... và chia sẻ quan điểm của ông về quá trình dựng phim?

Trong sản xuất phim, bước nào cũng mang tính quyết định. Viết kịch bản, tìm địa điểm quay thích hợp, chọn diễn viên, thành lập đoàn làm phim đều vô cùng quan trọng. Nhưng dựng phim là quyết định cuối cùng, vì vậy nó đặc biệt quan trọng. Trong quá trình dựng phim, bạn đưa ra quyết định về mức độ tiếp nhận bộ phim của khán giả, bạn thực sự xác định hình tượng sẽ tác động như thế nào tới tâm hồn và thể xác của khán giả, vì vậy trong một ý nghĩa nhất định, đó là quyết định quan trọng nhất. Rất khó tìm được thời điểm khi bạn cảm thấy: bây giờ mọi chuyện đã đâu vào đấy, tất cả đã sẵn sàng. Đây là điều cực khó. Các đồng nghiệp bước vào phòng dựng phim và nói: “Bây giờ cậu có thể dừng lại, bộ phim đã hoàn thành”, - nhưng đưa ra quyết định này rất không dễ dàng.

Nhiều nghệ sĩ, đặc biệt là nghệ sĩ trẻ, hay gặp phải khó khăn này. Xin cho biết, ông xác định thời điểm này như thế nào? Nhờ trực giác, sự nhạy cảm nghề nghiệp, các yếu tố bên ngoài...

Tôi là một ví dụ tồi trong trường hợp này, vì vậy tôi cần nhiều thời gian để hoàn thành bộ phim, tôi cứ thay đi đổi lại mãi những điều gì đấy.

Tôi muốn làm việc tốc độ như Godard, Fassbinder, hoặc như Soderbergh. Tiếc thay, tôi không thể làm được như vậy, nhưng tôi biết rằng điều đó tốt hơn. Hồi trẻ, tôi luôn luôn nói với mọi người rằng cần cố gắng đưa ra quyết định thật nhanh, như họa sĩ vẽ tranh: bạn không nghĩ về điều đó, đơn giản là bạn làm, và sau đó nhìn và nói “Thế là xong!” Giá như tôi có thể làm như vậy! Thật tiếc, tôi không thể.

dao dien philip gr ning dien anh tao co hoi nhan thuc ban than

Trong bộ phim của ông có những biểu tượng độc đáo. Ví dụ, chiếc đồng hồ hình kim tự tháp. Hình tượng này ra đời như thế nào?

Sản xuất phim gắn liền với cuộc sống thực tế. Không lâu trước khi làm phim, cô bạn gái của tôi Sabine Timoteo tặng tôi chiếc kim tự tháp này. Sabine mang về từ Nhật và tôi đặt trên bàn khi bắt đầu suy ngẫm về bộ phim. Tôi nghĩ rằng đó là một biểu tượng tuyệt vời mà tôi có thể sử dụng trong bộ phim. Nghĩa là tôi không phát minh ra gì cả, đó là món quà của số phận.

Khi trả lời về quan niệm thời gian trong phim này, ông nói rằng ông muốn chứng minh con người tiếp nhận thời gian khác với các sinh vật khác, rằng chúng ta không thể kiểm soát thời gian. Ông có thể thay đổi gì trong quá khứ, nếu có điều kiện như vậy?

Thực ra, tôi không bao giờ nghĩ về điều đó... Nếu có điều kiện thay đổi một cái gì đấy trong quá khứ, có lẽ tôi sẽ dành nhiều thời gian hơn cho con trai khi cháu còn nhỏ, vì lúc bấy giờ tôi luôn luôn luôn bận làm phim. Tôi quả thật muốn học cách quản lý thời gian, phân phối nó một cách khoa học. Tôi gặp nhiều khó khăn về mặt này (cười). (Ông Gröning đến trả lời phỏng vấn chậm một giờ).

Tư tưởng tình yêu trong Anh trai tôi... là gì? Elena và Robert phụ thuộc vào nhau và luôn luôn tìm cách bảo vệ nhau. Liệu có phải đó là một phần không thể thiếu của tình yêu?

Liên quan tới đề tài tình yêu, có hai cấp độ. Ở cấp độ một, Robert và Elena là những người trẻ tuổi, họ cần tìm thấy sự phù hơp giữa tình dục và tình yêu, và điều này quả là không đơn giản. Ở cấp độ thứ hai, những người sinh đôi dường như sống cộng sinh, họ gần như là một con người. Tôi nghĩ rằng điều đó không tốt cho một tình yêu bình thường. Đó là đặc điểm của những người sinh đôi, nó xuất phát từ tuổi thơ, và họ phải trải qua điều đó, vượt ra khỏi tình yêu cộng sinh và đắm mình vào tình yêu người lớn, những tình cảm thực sự, nhưng họ không làm được điều đó, trên thực tế. Vì vậy tôi không nghĩ rằng họ là một cặp lý tưởng.

Ông là đạo diễn, biên kịch và quay phim của tất cả những bộ phim của mình. Xin ông cho biết những đặc điểm và khó khăn của cách tiếp cận đó?

Tôi bắt đầu làm công việc quay phim trong những bộ phim của mình khi hiểu rằng trong một ý nghĩa nhất định, tôi làm việc không như các đạo diễn thường làm, mà như một họa sĩ, cho nên tôi phải quyết định di chuyển máy quay thế nào, phải quay gì trong từng thời điểm cụ thể trên trường quay. Tôi không thể xác định được điều đó suốt một tháng trước khi quay bộ phim, vì vậy trong một thời điểm nào đó, tôi cho rằng tốt nhất là tôi cầm máy và quay, cũng giống như một họa sĩ không cần nói với người trợ lý của mình: “Còn bây giờ hãy lấy bút này”. Tôi cảm thấy đây là một quá trình rất logic, tôi dễ dàng vừa quay phim vừa làm đạo diễn hơn là làm việc với nhà quay phim.

dao dien philip gr ning dien anh tao co hoi nhan thuc ban than
Cảnh trong phim Anh trai tôi tên là Robert và anh ấy là một chàng ngốc

Ông có xác định những tư tưởng trung tâm trong các bộ phim của mình không? Có mong muốn chuyển tải một thông điệp nào đó tới khán giả không?

Không, rất có thể, tôi chủ yếu muốn đặt ra những câu hỏi hơn là chuyển tải thông điệp. Trong các bộ phim của tôi, không có thông điệp. Phim của tôi tạo ra cảm giác căng thẳng, một lãnh thổ cho sự xung đột, các khái niệm khác nhau, khán giả phải vận động trên lãnh thổ ấy, và ở họ xuất hiện những câu hỏi, họ sẽ không nhận được các câu trả lời. Câu hỏi thú vị hơn câu trả lời.

Đối với một số họa sĩ, nhà văn, nhà làm phim... nghệ thuật là một cách thức đấu tranh với những con ác quỷ ngự trị bên trong bản thân mình, nó cho phép giải quyết những vấn đề riêng, và họ không thể sống thiếu liệu pháp này. Ông có cảm thấy như vậy không? Làm phim là cái gì đối với ông?

Cứ mỗi lần làm phim tôi lại có cảm giác rằng đây sẽ là bộ phim cuối cùng của tôi, và bây giờ tôi có thể làm một cái gì khác, nhưng sau đấy cảm giác đó biến mất. Đối với tôi làm phim là một cách tiếp xúc với thế giới, nghiên cứu nó và thâm nhập vào bản chất các sự vật.

Đấy không phải là một cách thức đấu tranh với những con quỷ của mình, mà đúng ra là con đường nhận thức thực tại. Tôi muốn khám phá nhiều điều, và làm phim là một cách rất tốt để nhận thức thế giới.

Phim của ông mang đậm chất trí tuệ và không dễ hiểu đối với khán giả. Ông có ý định dự báo phản ứng của khán giả đối với phim của ông?

Tôi cố gắng nhưng không thành công. Tôi luôn luôn nghĩ rằng phim của tôi sẽ thu được kết quả lớn, nhưng tôi không thể nói rằng bao giờ cũng đạt được điều đó. Không thể dự báo được phản ứng của khán giả, nhưng mọi người đều cố gắng, tất nhiên. Mỗi đạo diễn đều nghĩ rằng tác phẩm của anh ta sẽ thành công. Công việc làm phim lấy mất quá nhiều sức lực đến nỗi bạn chỉ có thể làm phim khi nghĩ rằng mọi người sẽ yêu mến tác phẩm của bạn. Tuy nhiên, khi bộ phim hoàn thành, bạn hiểu rằng điều chủ yếu nhất là bạn đã làm xong bộ phim.

Trước khi vào học trường điện ảnh, ông học tâm lý và y khoa. Bao giờ thì ông hiểu rằng muốn làm phim?

Đã đến lúc tôi phải quyết định sẽ tiếp tục học gì: y hay tâm lý, vì không thể học hai môn cùng một lúc. Đó là một quyết định rất khó khăn, và bỗng nhiên tôi nhận thấy rằng không muốn cả hai. Tôi hiểu ra rằng tôi muốn có điều kiện làm nhiều việc khác nhau trong cuộc đời và nghiên cứu một vấn đề nào đó mình quan tâm trong vòng mấy năm, nếu tôi muốn. Điện ảnh tạo điều kiện thâm nhập vào những cuộc đời khác, lướt qua chúng trong một giai đoạn nhất định của cuộc đời bạn, cái mà không một lĩnh vực nào khác có thể làm được. Tôi khao khát điều đó và muốn biết tất cả.

dao dien philip gr ning dien anh tao co hoi nhan thuc ban than
Đạo diễn Philip Gröning (thứ 2 từ trái qua) cùng các diễn viên trong phim Anh trai tôi tên là Robert và anh ấy là một chàng ngốc

Ông có thể nêu tên những đạo diễn của những bộ phim đã tạo cảm hứng cho ông?

Điều này khá khó khăn, vì thực ra tôi không xuất thân từ giới điện ảnh: hồi nhỏ và thời thanh niên tôi muốn trở thành nhà thiên văn học, sau đấy- nhà tâm lý học. Ngoài ra, tôi luôn luôn say mê hội họa, vì vậy dành nhiều thời gian tìm hiểu tác phẩm của Andy Warhol, Joseph Beuys, Giotto (họa sĩ Ý) và các họa sĩ vĩ đại khác. Andrey Tarkovsky, có thể là đạo diễn đầu tiên cho phép tôi cảm nhận được rằng điện ảnh có thể là nghệ thuật đỉnh cao. Tôi nghĩ rằng bộ phim yêu thích nhất của tôi Andrey RublyovTấm gương là những bộ phim tuyệt vời.

Điện ảnh là gì đối với ông?

Rất có thể, tôi làm phim để lý giải điện ảnh là gì đối với tôi. Về mặt lý thuyết, có thể nói rằng nếu như bộ phim thực hay, nó định hướng sự tiếp nhận của bạn cũng như khán giả, khiến bạn cảm thấy rằng bạn đang ở trong những bàn tay tin cậy, bạn cảm nhận rằng đạo diễn đang dẫn dắt bạn, và điều đó tạo ra thời gian và không gian để xuất hiện những câu hỏi riêng của bạn vốn không thể xuất hiện trong trường hợp khác. Đó là cái thực sự làm nên điện ảnh: nó tạo cơ hội nhận thức bản thân.

dao dien philip gr ning dien anh tao co hoi nhan thuc ban than Alejandro sẽ đối đầu với Matt và điều tra viên FBI Kate Macer trong phần 3 của 'Sicario'?
dao dien philip gr ning dien anh tao co hoi nhan thuc ban than Gặp gỡ đạo diễn Daniel Roby và nữ diễn viên chính Ol ga Kurylenko trong 'Màn sương chết' - Bộ phim tâm lý ly kì
dao dien philip gr ning dien anh tao co hoi nhan thuc ban than Billie Piper, Penelope Wilton sẽ đóng chung với Sally Hawkins trong ‘Eternal Beauty’
dao dien philip gr ning dien anh tao co hoi nhan thuc ban than Song Joong Ki tái ngộ với đạo diễn 'Cậu bé người sói' trong phim điện ảnh mới
dao dien philip gr ning dien anh tao co hoi nhan thuc ban than Alexis Bledel, Kurt Russell và Beau Knapp tham gia bộ phim ‘Crypto’

Trần Hậu

Theo báo Nga