Những khoảnh khắc mùa Xuân của Tachiana Loiznova

(TGĐA) - Tên tuổi của nữ đạo điễn điện ảnh Nga-Xô Viết Tachiana Loiznova gắn liền với nhiều bộ phim như Đêm giao thừa, Ba cây thông non ở Plisikhe, Tinh mơ, Họ chinh phục bầu trời, Evdokia, Ký ức trái tim... Nhưng lưu đọng trong ký ức người xem phim Việt Nam sâu sắc, ấn tượng và lâu bền hơn cả là bộ phim truyện truyền hình nhiều tập 17 khoảnh khắc mùa xuân. 

nhung khoanh khac mua xuan cua tachiana loiznova Grigori Chukhrai: 'Người hùng' của Điện ảnh Nga - Xô Viết
nhung khoanh khac mua xuan cua tachiana loiznova Aleksandr Abdulov: Điển trai, tài hoa và nỗi bất hạnh?
nhung khoanh khac mua xuan cua tachiana loiznova ‘Hoa của quỷ’: Điện ảnh Nga tiếp tục tấn công thị trường Việt với phim kinh dị hấp dẫn

Vào những năm cuối của cuộc đời, nữ đạo diễn Tachiana Lioznova đau ốm liên miên. Các bác sỹ đã tìm thấy trong người bà một khối u. Bà nhập viện liên tục. Nhưng như bạn bè, đồng nghiệp của bà kể lại “Tachiana Lioznova đã biểu lộ một nghị lực sống phi thường”.

nhung khoanh khac mua xuan cua tachiana loiznova
Nữ đạo diễn Tachiana Lioznova

Bức điện của Tổng thống Nga gửi đến chia buồn trong đám tang của nữ đại diện đã viết: “Sự ra đi của bà là một tổn thất lớn đối với nền văn hóa Nga, đối với mỗi chúng ta. Mỗi một tác phẩm của bà trong lĩnh vực điện ảnh là một sự kiện đáng kể, ghi rõ dấu ấn của Thời đại và Lịch sử. Chúng ta sẽ mãi mãi lưu giữ những ký ức đẹp về một con người đầy sự độc đáo, không hề giống ai; về một tài năng của một nghệ sỹ bậc thày”.

“Nữ đạo diễn Tachiana Lioznova đã chiếm lĩnh một cách hoàn hảo một nghề nghiệp vốn chỉ dành cho đàn ông. – Bộ trưởng Văn hóa Liên Bang Nga Aleksandr Avdeev khẳng định - Nữ đạo diễn đã biết cách làm ra một thứ điện ảnh hàm xúc, hiện đại. Bà đã tìm ra được những điểm xung động của xã hội và không ngại ngần thể hiện những điều đó. Đồng thời Tachiana Lioznova còn biết tạo nên một thứ điện ảnh trong vắt khi nói về tình yêu” .

Đông đảo người xem Xô Viết thì cho rằng, dù trong cả đời mình nữ đạo diễn đã dàn dựng cả chục bộ phim nhưng thực ra bà chỉ làm một phim. Tachiana Lioznova ủng hộ kiến giải này. Bộ phim duy nhất bà đã quay đó là Bài ca về Tính trung thực và Lòng trung thành trước sau như nhất với Tổ quốc, Nhân dân mình.

nhung khoanh khac mua xuan cua tachiana loiznova
Nữ đạo diễn T. Lioznova với V.Tikhonov trong 1 cảnh quay phim Mười bảy khoảnh khắc mùa xuân

Ngay từ khi 17 khoảnh khắc mùa xuân vừa công chiếu lần đầu trên màn ảnh, tác phẩm đã được đề nghị trao Giải thưởng Nhà nước. Tachiana Lioznova nhận được cả “núi” thư khen ngợi từ phía người xem. Để cho ra mắt từng ấy tập phim cần tới một sự lao động chuyên cần, không biết mệt mỏi; phải giải quyết một khối lượng công việc khổng lồ, yêu cầu tới cả sự cật lực về thể xác, sự lao tâm khổ tứ về tinh thần. Bởi cái đích mà nữ đạo diễn muốn bộ phim đạt tới-đó chính là cảm giác chân xác của thể loại phim tài liệu.

Tachiana Lioznova đã xem hàng vạn mét phim tư liệu chiến tranh, cả ở kho lưu trữ phim Xô Viết và kho lưu trữ phim Đức. Đồng nghiệp kể lại rằng, để không bị ngất xỉu vì những gì đã chứng kiến, thỉnh thoảng nữ đạo diện phải chạy ra khỏi phòng chiếu để giữ nhịp đập của con tim trở lại bình thường. Mà không chỉ bản thân. Sau khi nhóm chế tác đã hình thành, bà yêu cầu tất cả mọi thành viên từ quay phim đến diễn viên, phụ trách ánh sáng, tiếng động, trang phục…đều phải tới Viện Lưu trữ phim Quốc gia để tận mắt xem những mét phim tư liệu chiến tranh mà bà đã xem.

Từng bộ trang phục cho từng nhân vật đều được một hội đồng cố vấn, gồm các cựu sỹ quan Xô Viết, các cựu cán bộ ngoại giao thông qua. Không một chi tiết nào, kể cả ngay trên trang phục của từng nhân vật được sai lệch với những gì đã có trong lịch sử. Bộ Quốc Phòng Nga-Xô Viết đã trợ giúp nữ đạo diễn tạo nên cả một xí nghiệp chuyên may trang phục cho các nhân vật của phim.

nhung khoanh khac mua xuan cua tachiana loiznova
NSND Viacheslav Tikhonov trong phim Mười bảy khoảnh khắc mùa xuân

Công việc chuẩn bị đã vậy. Nhưng khi phim bấm máy cả một loạt khó khăn, thử thách khác đã nẩy sinh. Ví dụ, phim được quay bằng những máy quay cũ của Nga. Khi quay, máy quay phát ra những tiếng động rất khó chịu. Ấy thế mà phim lại thực hiện việc ghi âm đồng bộ. Người ta đành khắc phục bằng cách phủ những chiếc chăn, chưa ổn, phải phủ cả những chiếc áo khoác đi đường lên máy. Hoặc người ta phải thửa may sẵn cả trăm bộ sắc phục sỹ quan phát xít Đức cho nhân vật điệp báo Stritslist, do diễn viên – NSND Viacheslav Tikhonov thủ vai - bởi đơn giản, khi cần giặt không biết tìm cửa hàng, cửa hiệu nào.

Nữ đạo diễn Tachiana Lioznova rất thích cách dàn dựng ngẫu hứng, tức những gì vừa nảy sinh ra trong đầu, chứ chưa được soạn thảo trước trong kịch bản phân cảnh. Ví dụ như trường đoạn Stritstlist gặp người vợ của mình. Cảnh này nảy sinh ngay trên trường quay bởi nữ đạo diễn đã từng có những lần trò chuyện kỹ lưỡng, nhiều giờ với viên tướng, cố vấn của phim về công tác tình báo.

“Lioznova là một nghệ sỹ rất không thích bị gò bó trong những khuôn khổ, luôn có ý thức tránh xa căn bệnh giáo điều để qua phim ảnh bà muốn tỏ thái độ, quan điểm riêngcủa mình đối với cuộc sống. Điều này là hết sức cần thiết đối với những người hoạt động trong lĩnh vực sáng tạo” – NSND, người chỉ đạo Nhà hát Moskva mang tên văn hào Chekhov Oleg Tabakov nhận xét.

nhung khoanh khac mua xuan cua tachiana loiznova
Cảnh trong phim Mười bảy khoảnh khắc mùa Xuân

Diễn viên tài năng này cũng đã đảm đương một trong những vai quan trọng ở phim 17 khoảnh khắc mùa xuân. Không thể không nhắc lại, với những bộ phim của mình Tachiana Lioznova hầu như đã làm cho người xem Xô Viết có cái nhìn mới mẻ hơn về kẻ thù trong những năm tháng xa xưa của họ. “Nếu trong nhiều bộ phim Xô Viết trước đây, những tên lính Hitller thường hiện ra như những kẻ ngu muội, háu ăn, đến nơi nào, việc đầu tiên là sục vào mảnh vườn người ta, miệng la bai bải: gà đâu, mật ong đâu, trứng gà đâu… Nhưng trên thực tế địch thủ của chúng ta không phải như vậy!”– Oleg Tabakov nói tiếp.

Bước sang thập kỷ 1980, khi nữ đạo diễn Tachiana Lioznova thôi việc dàn dựng những bộ phim mới, bà đau đáu một câu hỏi: Không rõ người xem vào những năm tháng này đang thở hít bầu không khí như thế nào từ những bộ phim Nga đã thấy bốc mùi sự lai căng, biến tướng, tập tọng học đòi phim ảnh Hollywood và các nước phương Tây.

nhung khoanh khac mua xuan cua tachiana loiznova
Những gì làm nên giọng điệu riêng, chất thơ, âm hưởng Nga trong các bộ phim của Tachiana Lioznova đã tạo nên phẩm chất nổi trội

“Những gì làm nên giọng điệu riêng, chất thơ, âm hưởng Nga trong các bộ phim của Tachiana Lioznova đã tạo nên phẩm chất nổi trội, có một không hai, in đậm trong tâm tưởng hàng triệu triêu người xem Xô Viết một thuở- đạo diễn Andrei Espai đã khẳng định trong một buổi phỏng vấn của kênh truyền hình Văn hóa Nga- Nhịp điệu nội tại, những điểm nhấn, sự mạnh mẽ của một đấng nam nhi hòa quện với sự mềm mại, tinh tế đầy nữ tính... Đó là những gì không dễ dàng học mót được ở người đàn bà vóc dạc nhỏ bé, nhưng tính khí cương thường này!”

Nghệ sỹ nhân dân Liêng Bang Xô viết Tachina Lioznova đã từ trần vào ngày 29 tháng Chín năm 2011. Bà mãi mãi yên nghỉ tại Nghĩa trang Donsky ở Moskva.

nhung khoanh khac mua xuan cua tachiana loiznova Aleksandr Abdulov: Điển trai, tài hoa và nỗi bất hạnh?
nhung khoanh khac mua xuan cua tachiana loiznova Bô phim ‘Anna's War’ của Nga gặp vấn đề về phát hành
nhung khoanh khac mua xuan cua tachiana loiznova Năm người đàn bà trong đời Nikita Mikhalkov

Tô Hoàng