Làm sao để điện ảnh Việt có nhiều phim chiến tranh hấp dẫn trong thời đại mới?

	Góc nhìn phim chiến tranh thời đại mới
	5 phim chiến tranh hướng về ngày 30/4 không thể bỏ lỡ

Phát biểu tại Hội thảo, TS. Nguyễn Thị Anh Thi, Phó Chủ tịch UBND Thành phố Đà Nẵng, Trưởng ban Tổ chức Liên hoan phim cho biết: “Chiến tranh với tất cả những mất mát hi sinh và khát vọng hòa bình – luôn là đề tài lớn trong nghệ thuật, đặc biệt là điện ảnh. Từ sau ngày thống nhất đất nước, các nhà làm phim Việt đã không ngừng tìm tòi, đổi mới cách thể hiện để phản ánh chiến tranh không chỉ như một bản anh hùng ca, mà còn là hành trình nhân văn, sâu sắc về con người, về ký ức và sự hòa giải.

Hội thảo “Dấu ấn phim chiến tranh của Việt Nam từ sau ngày đất nước thống nhất” là một hoạt động ý nghĩa trong khuôn khổ Liên hoan phim Châu Á Đà Nẵng lần thứ Ba, 2025, nhằm chào mừng kỷ niệm 80 năm ngày Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (02/09/1945 – 02/09/2025) và 50 năm ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước (30/4/1975 – 30/4/2025).

TS. Nguyễn Thị Anh Thi, Phó Chủ tịch UBND Thành phố Đà Nẵng phát biểu tại Hội thảo

Hội thảo hôm nay là dịp để chúng ta nhìn lại chặng đường 50 năm của dòng phim chiến tranh Việt Nam sau ngày đất nước thống nhất – một hành trình đầy tâm huyết, sáng tạo và cống hiến. Đây cũng là cơ hội để các nhà quản lý, các thế hệ nghệ sĩ trẻ, nhà nghiên cứu cùng công chúng cùng trao đổi, đánh giá và định hướng cho tương lai của dòng phim này trong bối cảnh mới.

Thành phố Đà Nẵng luôn trân trọng những giá trị đích thực, chúng tôi sẽ tiếp tục tạo điều kiện để các hoạt động điện ảnh, đặc biệt là những chương trình mang tính chiều sâu như hôm nay, được tổ chức thường xuyên, góp phần lan tỏa những giá trị văn hóa lịch sử đến với công chúng trong nước và quốc tế.

TS. Ngô Phương Lan - Chủ tịch Hiệp hội Xúc tiến Phát triển điện ảnh Việt Nam (VFDA) phát biểu tại Hội thảo: “Tôi cho rằng sự có mặt đông đủ của quý vị ngày hôm nay là một dấu hiệu tích cực và thành công đối với Ban tổ chức DANAFF. Hội thảo trong khuôn khổ một chương trình lớn “Nửa thế kỷ phim Việt Nam về chiến tranh”, do VFDA phối hợp với Viện phim Việt Nam. Đây là lần đầu tiên phim chiến tranh Việt Nam được tập trung một cách sâu chuỗi và toàn diện như vậy. Có những dấu ấn, những vệt sáng, những điều đáng quý để nhìn lại, để chúng ta tự tin bước vào một chặng đường sáng tạo mới.

TS. Ngô Phương Lan - Chủ tịch Hiệp hội Xúc tiến Phát triển điện ảnh Việt Nam

Nửa thế kỷ qua, chúng ta có đến khoảng 100 bộ phim về đề tài chiến tranh. Có những bộ phim chúng ta đã đo được sự tiếp nhận của khán giả, sự thành công trong chặng đường điện ảnh 50 năm qua. Và 22 bộ phim chúng tôi nghĩ rằng đó là con số đẹp, đúng với ngày Kỷ niệm Thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam (22/12).

Đến với Hội thảo, quý vị sẽ thấy rất nhiều nhà làm phim, chuyên gia nổi tiếng, hay những người quý vị mong muốn gặp gỡ từ bấy lâu. Các diễn giả trình bày tham luận, đóng góp ý kiến đều là những chuyên gia, nhà làm phim có nhiều đóng góp và ghi dấu ấn cho điện ảnh Việt Nam. Hơi buồn khi phải nói rằng có những nhà làm phim đã không còn nữa, và hôm nay chúng ta cũng tưởng nhớ về những nghệ sĩ, nhà làm phim đã ra đi nhưng tác phẩm của họ vẫn còn có giá trị và hiện hữu cho tới ngày hôm nay.

Tôi muốn nhắn nhủ với mình và quý vị, phim chiến tranh được sản xuất từ sau thống nhất đất nước có nhiều điểm khác so với thời chiến. Trong quá trình công tác và tham gia các hoạt động điện ảnh, tôi thấy các bạn nước ngoài gọi chung phim chiến tranh Việt Nam là phim tuyên truyền. Thế nhưng khi xem chùm 22 phim chiến tranh và tham dự Hội thảo này tại DANAFF, các bạn chắc sẽ có cái nhìn khác về điện ảnh Việt Nam về đề tài chiến tranh, với sự khác biệt so với những bộ phim được sản xuất trong thời chiến”.

Mở đầu là tham luận của đạo diễn, NSƯT Bùi Tuấn Dũng, khi anh cho rằng, Một bộ phim thông thường được xác định bởi ba giá trị chính bao gồm: Thứ nhất giá trị nội dung - tính chân thực, thú vị, sâu sắc và hấp dẫn của câu chuyện. Thứ hai là giá trị nghệ thuật – là thành quả sáng tạo của rất nhiều bộ phận nghề nghiệp của một đoàn làm phim. Sau cùng là hệ thống cảm xúc, một chuỗi cảm xúc liên tục mà bộ phim mang lại – nó cũng chính là kết quả của thông điệp tư tưởng tác phẩm. Theo đạo diễn Những người viết huyền thoại, phim chiến tranh cũng vậy! Một bộ phim chiến tranh tốt, cần tái hiện trung thực bối cảnh, sự kiện và nhân vật. Phản ánh sự thật lịch sử, không bóp méo hay tô hồng quá mức. Phải cho người xem thấy được tính hai mặt của một cuộc chiến, thấy cả vinh quang và bi kịch của chiến tranh.

Đạo diễn, NSƯT Bùi Tuấn Dũng

Với tham luận "Vai trò của người phụ nữ trong chiến tranh", đạo diễn, NSƯT Lê Hoàng chỉ ra rằng: Ở các phim chiến tranh, nhân vật nam rất khó mô tả sự dằn vặt, yếu đuối, nhưng nữ nhân vật lại dễ dàng mô tả được sự day dứt, thổn thức. Đạo diễn sẽ gửi gắm những xót xa vào nhân vật, đây là điều mà các nhà làm phim Việt Nam có sự gặp gỡ về tư tưởng, như trong phim Bình minh ở nơi đây yên tĩnh của đạo diễn Stanislav Rostotsky, nói về tiểu đội Pháo cao xạ toàn là nữ đã hi sinh khi phát hiện dấu vết của hai lính dù Đức Quốc xã vì quá ngây thơ và thiếu kinh nghiệm chiến đấu. Có người chết vì sa vào đầm lầy, có người chết vì không dám cầm nổi súng. Với điện ảnh Việt, như phim Người còn sót lại ở rừng cười, các nữ thanh niên xung phong hi sinh khi đi tắm suối sau một trận phục kích trên không của địch. Các nhân vật không hề “anh hùng” mà sự “anh hùng” của họ nằm trong sự ngây thơ, khiến cho chúng ta cảm nhận chiến tranh sao mà tàn ác đến vậy. Dù các phân đoạn này gây nhiều tranh cãi, bị chỉ trích rằng lãng mạn hóa cái chết nhưng đối với cá nhân của Lê Hoàng, một tác phẩm chiến tranh phải gây được cảm xúc và khơi gợi sự xót thương, nhưng vẫn không quên đi tính chính nghĩa.

Nhà báo, đạo diễn Tô Hoàng trong tham luận của mình cũng khẳng định, thành công hút khách tới rạp và doanh thu của Đào, Phở, Piano và Địa đạo: Mặt trời trong bóng tối đã khẳng định một điều: “Nếu chúng ta làm ra những bộ phim về đề tài chiến tranh mà hay, mà hấp dẫn, mà đi đúng quỹ đạo nghệ thuật, người xem không hề quay lưng”. Đầu tư thích đáng cho những phim về chiến tranh, đồng thời, nếu những dự án làm phim chiến tranh của những hãng phim tư nhân mà đạt những yêu cầu cần thiết, Nhà nước cần chung lưng, phụ trợ về vốn liếng, theo tinh thần chia sẻ, kể cả về những rủi ro.

Các đạo diễn như NSƯT Đặng Thái Huyền hay NSƯT Đào Duy Phúc đều chia sẻ góc nhìn với những cuộc đối thoại mới với quá khứ hay dưới góc nhìn của đạo diễn trẻ, phim chiến tranh sẽ được khai thác thế nào? Có một điểm chung đó là chuyển biến về hình thức thể hiện: Ngôn ngữ điện ảnh hiện đại và biểu đạt phức tạp hơn. Đa dạng hóa thể loại và phong cách: Các đạo diễn đã có cách tiếp cận chiến tranh từ góc nhìn cá nhân, gần như bán độc lập. Thế hệ làm phim mới không còn coi chiến tranh là “vùng cấm” mà là chất liệu để diễn giải, giãi bày, sáng tạo và đối thoại.

Đạo diễn, NSƯT Đặng Thái Huyền

Nhà biên kịch Trịnh Thanh Nhã cũng chỉ ra, nếu phim Dòng máu anh hùng và Áo lụa Hà Đông có nguồn vốn chính được huy động từ đại gia đình của các đạo diễn cộng với sự góp vốn của nhiều cá nhân khác, thì Địa đạo: Mặt trời trong bóng tối lại hoàn toàn mời gọi vốn từ các nhà đầu tư không phải là thân tộc. Như vậy, cái ý nghĩ nhen nhóm rằng việc gọi vốn cho các dự án này nhờ vào năng lực thuyết phục khéo léo của người chủ dự án cần phải được loại bỏ.

Dù thua lỗ hay hòa vốn, cả ba bộ phim đã cống hiến cho khán giả những cảm xúc thẩm mỹ không giống với cách làm phim truyền thống của “phim Nhà nước”. Những hình tượng người anh hùng vệ quốc trở nên “đời” hơn, dễ thẩm thấu hơn, xóa đi cái ấn tượng “cúng cụ” của đề tài. Những số phận nhỏ bé của con người lặn ngụp qua biển lửa chiến tranh khiến người xem thấu cảm mạnh mẽ hơn với những gì mà cha ông ta đã phải trả cho một nền độc lập và hoà bình của đất nước.

Nhà phê bình Philip Cheah và Nhà nghiên cứu, PGS. TS. Phạm Xuân Thạch khi trình bày tham luận của mình, cũng đều khen ngợi cách làm phim của Bùi Thạc Chuyên trong Địa đạo: Mặt trời trong bóng tối, bộ phim của đạo diễn Bùi Thạc Chuyên cho thấy câu chuyện cá nhân và đất nước hòa nhập vào kinh tế thị trường, vừa là lịch sử vừa là giải trí, thay đổi quy tắc của điện ảnh yêu nước qua biên tập, quay phim và hiệu ứng đặc biệt.

Trong phần 2 bàn tròn thảo luận, là sự hiện diện của các khách mời: diễn viên Hồng Ánh, diễn viên Trương Ngọc Ánh, đạo diễn Bùi Thạc Chuyên, diễn viên NSƯT Hoàng Hải, diễn viên NSND Lan Hương, đạo diễn NSƯT Phi Tiến Sơn, đạo diễn Đinh Tuấn Vũ. Theo đó, hai nữ diễn viên Hồng Ánh và Trương Ngọc Ánh đều đồng ý rằng, muốn hóa thân vào nhân vật trong một bộ phim chiến tranh, cần phải có sự tìm hiểu kỹ càng cũng như dành trọn vẹn cảm xúc để hiểu thấu nhân vật, bối cảnh. NSƯT Hoàng Hải cho rằng làm phim chiến tranh không những khó mà còn nguy hiểm, đòi hỏi người diễn viên phải xả thân và vượt qua nhiều giới hạn của nghề diễn.

Đạo diễn Bùi Thạc Chuyên chia sẻ rằng, việc phim Địa đạo: Mặt trời trong bóng tối "hòa vốn" đã là điều may mắn và quan trọng dù làm phim chiến tranh khó ra sao, anh nhìn ra bản thân rõ hơn, nhìn ra được dân tộc, đất nước mình – con người đã trải qua những hành trình đau thương nhưng cũng là hành trình hình thành và phát triển. Ngay cả khi mình làm nghề điện ảnh, anh cũng nhận thấy được cái ở “phía sau” bộ phim nó quay lại, có tác động ngược trở lại với chính mình. Đạo diễn NSƯT Phi Tiến Sơn cũng bày tỏ nỗi niềm "Khi làm phim chiến tranh, nỗi lo lớn nhất lại là dư luận xã hội. Bất kỳ điều gì hơi mới, khai thác theo một chiều lịch sử không quen thuộc là lại bị dán mác 'lật sử'. Mà nếu chỉ ở trong vùng an toàn, thì chỉ mãi là ta thắng – địch thua, rồi dừng lại ở đó. Muốn phát triển, chúng ta phải đối thoại với lịch sử".

Đạo diễn Bùi Thạc Chuyên

Đạo diễn Đinh Tuấn Vũ dưới góc nhìn trẻ, anh bày tỏ rằng: "Các nhà làm phim luôn chịu một áp lực rất lớn – nếu bộ phim mình làm ra bị công chúng hay các nhà sử học phản đối thì sao? Với riêng tôi, khi làm phim về lịch sử thì phải tôn trọng lịch sử một cách tuyệt đối. Khi đọc tài liệu, sách vở vì những gì được ghi lại là các sự kiện. Nhưng giữa các sự kiện ấy luôn có những khoảng trống – những điều mà sử sách không đề cập đến. Chính những khoảng trống đó là nơi chúng ta có thể tập trung khai thác – đời sống con người, suy nghĩ, cảm xúc của họ khi trải qua những biến cố lịch sử. Tôi tin rằng khán giả cũng muốn xem những điều như thế – những rung động, tư tưởng, cảm xúc của con người trong dòng chảy lịch sử".

NSND Lan Hương với vai diễn kinh điển trong Em bé Hà Nội, chị chia sẻ góc nhìn của mình khi các đạo diễn phim chiến tranh Việt Nam luôn biết cách làm phim bằng con mắt nhân ái và công bằng. Đấy là trải nghiệm của chị khi tham gia diễn xuất trong phim chiến tranh.

Đạo diễn Đinh Tuấn Vũ

Phát biểu Tổng kết Hội thảo, TS. Ngô Phương Lan bày tỏ: "Hôm nay, chúng ta có mặt ở đây với rất nhiều gương mặt kỳ cựu – là những cây cao bóng cả của nền điện ảnh Việt Nam, đồng thời cũng có sự góp mặt của nhiều đạo diễn trẻ, biên kịch, nhà văn, nhà báo, nhà nghiên cứu. Đặc biệt là những người đã góp phần quan trọng đưa hình hài của nhân vật hiện lên sống động thông qua chính hình hài và trải nghiệm của bản thân họ – đó là các diễn viên. Nhân vật hiện hình bằng xương bằng thịt qua màn ảnh chính là nhờ diễn viên. Tôi cũng rất xúc động khi được ngồi cùng các nghệ sĩ, các nhà làm phim - những người đã tạo nên một giai đoạn lớn của điện ảnh Việt Nam nửa thế kỷ qua. Tôi thấu hiểu rằng nếu còn thời gian, nếu còn tiếp tục ở lại tọa đàm, chắc chắn chúng ta sẽ còn tranh luận thêm, còn nhiều điều để nói".

	T.S Ngô Phương Lan được trao mức Tặng thưởng cao nhất tại Lễ trao tặng thưởng các tác giả có tác phẩm lý luận, phê bình VHNT xuất bản năm 2023
	TS Ngô Phương Lan được trao tặng Huân chương Văn học Nghệ thuật bậc Sĩ quan của Pháp