Cánh diều 2017

Phim Tài liệu Khoa học: Đã có sự chuyển biến trong tư duy sáng tạo của lớp đạo diễn trẻ

(TGĐA) - Vừa qua, Ban giám khảo Cánh diều – Hội Điện ảnh Việt Nam 2017 đã xem tổng số 34 bộ phim Tài liệu và 9 bộ phim Khoa học từ 22 cơ sở sản xuất phim trong cả nước được sản xuất năm 2017.

phim tai lieu khoa hoc da co su chuyen bien trong tu duy sang tao cua lop dao dien tre Tập đoàn NovaLand đồng hành cùng Cánh diều 2017
phim tai lieu khoa hoc da co su chuyen bien trong tu duy sang tao cua lop dao dien tre Phim tư nhân đang vượt qua tính thương mại thông thường!
phim tai lieu khoa hoc da co su chuyen bien trong tu duy sang tao cua lop dao dien tre Cánh diều 2017 & phim remake: Mở thì có mở…
phim tai lieu khoa hoc da co su chuyen bien trong tu duy sang tao cua lop dao dien tre Cánh diều 2017 được tổ chức hoành tráng tại Hà Nội
phim tai lieu khoa hoc da co su chuyen bien trong tu duy sang tao cua lop dao dien tre 13 phim truyện điện ảnh tranh tài tại Cánh diều 2017

Nhìn chung các phim đều đề cập đến những vấn đề bức xúc của cuộc sống. Các tác giả đã bám sát thực tế và phản ánh nhiều khía cạnh đa dạng, đa chiều về hoàn cảnh, về cuộc sống của người dân lao động từ miền núi, vùng sâu, vùng xa, đến biên giới hải đảo và các vùng đồng bằng châu thổ sông Cửu Long, sông Hồng và các thành phố lớn, đặc biệt các vấn đề về môi trường bị tác động do biến đổi khí hậu, ô nhiễm do các cơ sở công nghiệp, số phận những người dân nghèo trong cơ chế thị trường, vấn đề Biên giới hải đảo… Có thể nói về mặt đề tài rất muôn màu và thiết thực, nhưng không có gì mới so với các năm trước. Phim tài liệu là ghi lại sự thật, chúng ta không thể tự nghĩ ra được vì thế câu hỏi đặt ra cái gì mới trong sáng tác, cách làm có khác, có nhiều cải tiến không, có hấp dẫn không so với những năm vừa qua.

phim tai lieu khoa hoc da co su chuyen bien trong tu duy sang tao cua lop dao dien tre
Cảnh làm phim Cuộc di cư của bầy cừu

Năm nay, độ dài của phim so với những năm trước không còn giới hạn 30 phút mà số phim dài từ trên 30 phút đến 60 phút chiếm đến 50%. Đây cũng là vấn đề mới và cũng đặt ra vấn đề phải xây dựng như thế nào, chiếu ở đâu?

Qua các phim ta thấy có sự báo hiệu một sự chuyển biến rất đáng mừng trong tư duy sáng tạo của lớp đạo diễn trẻ, họ đang có một nhu cầu bứt phá và khát khao đổi mới trong cách làm phim theo xu hướng mới, nhưng kiến thức và tay nghề còn non, chưa làm chủ và điều tiết được cảm xúc. Nhưng rất mừng là hầu hết các phim đều không còn tình trạng đa ngôn, áp đặt, tác giả nói thay nhân vật như trước đây, cách diễn đạt trình bày sự việc, vấn đề đặt ra đang tiệm cận với xu hướng và trào lưu phim Tài liệu trên thế giới như: Đạo diễn trẻ Đặng Thùy Linh qua phim Cuộc di cư của bầy cừu, Hãng phim Tài liệu và KHTW; Mộng Thu qua phim Câu chuyện tình yêu, VTV Đà Nẵng hay Chuyện về quê cùng ba mẹ. Tuy nhiên do sự hạn chế về lý luận và non về tay nghề nên phim chưa đạt được điều tác giả mong muốn. Cũng dạng đề tài và cách làm gần như thế này, đạo diễn Phan Huyền Thư đã từng làm một số phim rất thành công. Với tinh thần đổi mới, nói thẳng nói thật. NSƯT – Nhà biên kịch Phạm Minh Lợi cho rằng: “Phim Tài liệu có nhiều cách thể hiện, nhưng cái đích, cái thông điệp chính của bộ phim là gì? Năm nay, nhiều bộ phim cái đích không rõ ràng, lan man, thiếu vai trò của người biên tập định hướng. Đó là những hạn chế so với những năm trước đây”.

Nhìn chung mặt bằng phim năm nay chất lượng sụt giảm, đề tài không mới, các tác giả chưa khai thác sâu vào các vấn đề, nhiều phim còn chàng màng. Các đạo diễn trẻ còn loay hoay thử nghiệm, một số xử lý chất liệu tùy tiện. Lạm dụng Flycam các cảnh cận cảnh và đặc tả. Nói chung tính kịch trong phim Tài liệu yếu, ít được quan tâm đúng mức. Hình ảnh trong phim nhìn chung không đặc sắc. Có ít phim quay với sự tìm tòi và sự rung cảm mà là sự sao chép tự nhiên một cách “thật thà” thụ động. Nhiều khuôn hình phản cảm, khi nói đến các nạn nhân chất độc da cam hay các nhân vật tật nguyền. Thẩm mỹ tạo hình nhiều phim yếu.

Tuy nhiên, vẫn có một số phim tốt, xúc động tạo được hiệu quả xã hội cao. Ví dụ thể loại phim Khoa học có 9 bộ phim từ 4 đơn vị chủ yếu từ Đài truyền hình Việt Nam. Về điện ảnh chỉ có một phim của điện ảnh Quân đội nhân dân, đơn vị có truyền thống về xây dựng phim Giáo khoa và phim Khoa học thưởng thức. Phim được xây dựng trên nguyên lý của phim Khoa học thưởng thức, chỉn chu, nghiêm túc, mạch lạc, logic, nhưng không khô cứng, bảo đảm tính khoa học, tính thẩm mỹ và có sự cuốn hút. Hay bộ phim Mùa chim xây tổ của Ban Khoa giáo Đài THVT. Ta thấy sự đầu tư trang thiết bị kỹ thuật chuyên dùng đóng một vai trò cực kỳ quan trọng trong việc làm phim Khoa học. Nhờ có trang thiết bị hiện đại cùng với sự say mê của người quay phim, ta được chiêm nghiệm những hình ảnh thú vị của một số loài chim vừa được giải trí vừa nâng cao hiểu biết.

phim tai lieu khoa hoc da co su chuyen bien trong tu duy sang tao cua lop dao dien tre
Thế hệ sáng tác trẻ đang có nhu cầu hội nhập những khuynh hướng mới trong sáng tác.

Tuy nhiên, so với các tiêu chí của phim Khoa học truyền thống kinh điển thì năm vừa qua mặt bằng phim Khoa học yếu kém. Xuất hiện một xu hướng pha tạp thể loại Khoa học và Tài liệu; Phóng sự và Khoa học giống những phim khoa học thời kỳ đầu cách đây 60 năm khi phim khoa học mới ra đời.

Gần đây, giới làm phim Khoa học đã “phát minh” ra khái niệm “Phim Khoa học liên ngành” hay còn có khái niệm giao thoa giữa phim tài liệu và phim khoa học. Đó là những suy tưởng, suy diễn không có cơ sở học thuật, có thể có người muốn đổi mới, phá cách và muốn tìm sự cải cách trong các thể loại phim. Nhưng ở nhiều nước những thể nghiệm đó không được công nhận từ lâu rồi. Tìm tòi trong nghệ thuật và sự sáng tạo là vô tận cho nên không thể nói ai đúng ai sai mà tác phẩm phải được thực tế người xem kiểm nghiệm. Nếu dở, nó sẽ bị đào thải. Từ lâu trên thế giới người ta còn có xu hướng tài liệu hóa phim truyện và truyện hóa phim Tài liệu, hay có xu hướng xóa nhòa danh giới phim Khoa học và phim Tài liệu. Đến nay, mỗi thể loại vẫn có đặc điểm riêng và vẫn không ngững phát triển, việc dùng ngôn ngữ và thủ pháp phim tài liệu để thể hiện một phim truyện hay một phim Khoa học không có nghĩa là sự giao thoa thể loại.

Tóm lại qua một số phim tham dự Cánh diều năm nay, ta thấy: Thế hệ sáng tác trẻ đang có nhu cầu hội nhập những khuynh hướng mới trong sáng tác. Tuy nhiên vấn đề đặt ra là học cái gì và làm như thế nào để phù hợp với đối tượng là người Việt Nam và điều kiện Việt Nam. Do đó chúng ta cần phải tìm ra giải pháp. Có thể nói, trong những năm qua phim Tài liệu Khoa học của chúng ta đang tạm dừng để tiến xa hơn. Mong rằng năm tới chúng ta sẽ có nhiều phim Tài liệu và phim Khoa học hay hơn, bổ ích hơn.

phim tai lieu khoa hoc da co su chuyen bien trong tu duy sang tao cua lop dao dien tre Cánh diều 2017: Trang trọng, cảm xúc và đầy màu sắc nghệ thuật
phim tai lieu khoa hoc da co su chuyen bien trong tu duy sang tao cua lop dao dien tre Những chủ nhân giải thưởng Cánh diều Vàng: Họ nói gì?
phim tai lieu khoa hoc da co su chuyen bien trong tu duy sang tao cua lop dao dien tre Thảm đỏ Cánh diều 2017: Ngày hội của những người làm điện ảnh
phim tai lieu khoa hoc da co su chuyen bien trong tu duy sang tao cua lop dao dien tre Vượt qua ‘Em chưa 18’, ‘Cô Ba Sài Gòn’ giật giải Cánh diều 2017
phim tai lieu khoa hoc da co su chuyen bien trong tu duy sang tao cua lop dao dien tre Cơ hội nào cho phim Tài liệu – Khoa học Việt Nam?

NSND Đạo diễn Lương Đức