Làm phim bằng máy ảnh ở Việt Nam: Trào lưu chưa có hồi kết

Trước khi những chiếc máy ảnh có chức năng quay phim ra đời, điện ảnh ở Việt Nam là một thứ gì đó ngoài tầm tay với. Rào cản về thiết bị đã ngăn cản những người yêu điện ảnh được thể hiện ý tưởng của mình. Phim ảnh khu biệt trong những hãng phim nhà nước, các nhà sản xuất tư nhân và những nhà làm phim độc lập tìm kiếm hỗ trợ từ các dự án, các nhà đầu tư. Ngay cả truyền hình, những clip ca nhạc, TVC quảng cáo với những chiếc máy quay KTS chất lượng vừa phải cũng không phải ai cũng có thể sở hữu.

Cảnh làm phim bằng máy ảnh ở Việt Nam

Khi những chiếc máy ảnh du lịch gia đình nhỏ gọn ra đời với chức năng quay phim đã kích thích sự sáng tạo của những người trẻ yêu điện ảnh. Họ mày mò quay, dựng những clip ngắn rồi chia sẻ với nhau trên mạng. Tất nhiên, chất lượng hình ảnh từ những chiếc máy ảnh này chỉ mang tính chất giải trí, mày mò. Đầu năm 2008, chiếc máy ảnh DSLR Nikon D90 ra đời với chức năng quay phim với độ nét cao 1280 x 720 pixel. Tuy khả năng ghi hình còn nhiều hạn chế như thiếu âm thanh stereo, không có khe cắm micro, không được trang bị zoom điện - khả năng mà máy quay nào cũng có (mặc dù tốc độ khác nhau). D90 cũng chẳng mang màn hình xoay đa hướng, hay cả những tính năng, thiết lập cần thiết khác cho việc quay phim. Ưu điểm lớn nhất của chiếc máy quay DSLR này so với digicam là sử dụng được vô khối ống kính, kể cả những cái mà không mấy ai biết tới trong công nghệ phim nhựa và phim truyền hình.

Chỉ có vậy nhưng việc quay phim bằng Nikon D90 đã được bàn tán nhiều trên các diễn đàn yêu điện ảnh. Nắm bắt được thị hiếu, cuối năm 2008, hãng Canon tung ra mẫu máy ảnh mang tên EOS 5D Mark II. Đây được coi là mẫu máy ảnh đầu tiên có khả năng quay video Full HD 1080p (1.920 x 1080 pixel). Chính sự xuất hiện của 5D Mark II đã làm lu mờ hoàn toàn Nikon D90 với chuẩn phân giải 720p (1.280 x 720 pixel). Bên cạnh đó, EOS 5D Mark II vừa khít với một microphone có sẵn để thu âm đơn, có cả một hốc cắm để kết nối các microphone âm thanh nổi mở rộng. Video được quay ở định dạng Quicktime MOV sử dụng dạng nén MPEG-4 còn âm thanh thì được thu trên dòng PCM không nén. Phim được quay cho đến khi dung lượng file đạt tới 4GB, có thể tính bằng 12 phút quay ở Full HD, tốc độ 30fps.

Đồng thời, bộ phim Đi tìm Sonny với đoạn trailer tung lên mạng được quay hoàn toàn bằng máy ảnh EOS 5D Mark II đã khiến những người yêu thích phim ảnh trên thế giới thực sự quan tâm, trong đó có những người làm phim ở Việt Nam. Gần như sau đó, máy ảnh Canon EOS 5D Mark II và sau đó là mẫu máy 7D cũng của Canon thống trị phim ngắn ở Việt Nam. Trong tất cả các cuộc thi phim ngắn như Làm phim 48h, Chúng ta làm phim, các dự án phim Hà Nội, Anh yêu em, Sài Gòn, em yêu anh, 89,600km+…, Chuyện đời qua phim, Hiểu về trái tim, dự án Doclab, Tiệc phim Yxineff, phim tham dự phim ngắn Cánh diều của Hội điện ảnh….đa số đều dùng hai mẫu máy này để làm phim. Trong số đó, rất nhiều phim đã đoạt giải thưởng cao, đạt yêu cầu về chất lượng để tham dự các LHP ngắn trên thế giới cũng như trình chiếu trên hệ thống rạp MegaStar như The Safe, Canh ba ba, Cá chuối, Đường bi, Xe ôm, Chuyện tào lao…

Không chỉ phim ngắn, rất nhiều TVC quảng cáo, các chương trình truyền hình, Clip ca nhạc đều sử dụng hai mẫu máy này để quay do hình ảnh đạt chuẩn, xúc cảm (do độ nét mỏng), màu sắc hơn và mượt mà hơn (35 hình/1 giây) máy quay KTS bình thường như Clip ca nhạc Hồ Gươm sáng sớm (ca sỹ Hoàng Hải), Ước nguyện (ca sỹ Dương Cầm), Nếu như Anh đến (ca sỹ Văn Mai Hương)…; các live show như Không gian âm nhạc: Tùng Dương - Lê Cát Trọng Lý, Thanh Lam - Quốc Trung, Hà Trần, Thu Phương - Hà Anh Tuấn…các chương trình truyền hình như Sống đẹp, Hương vị cuộc sống….

Ngoài hai máy trên, hiện các máy Full Frame HD có thể kể đến trên thị trường hiện nay là Canon 1Ds, canon 60D, Nikon D3x, Nikon D700, Sony Alpha A900, Sony Alpha A850, Kodak DSC Pro SLR/c…

Cảnh trong phim Dành cho tháng 6

Quay phim bằng máy ảnh: Ưu và nhược

Đối với ngành công nghiệp điện ảnh, RED là sự lựa chọn hoàn hảo với hai lí do: chất lượng cao và giá thành chấp nhận được. RED EPIC cho phép quay phim với độ phân giải lên đến chuẩn 5K. Cái tên RED EPIC đã quá quen thuộc với các hãng sản xuất phim với mức giá khoảng 60.000 USD (tương đương 1,2 tỉ đồng). Yếu tố đầu tiên để người làm phim nhắm đến chiếc máy ảnh full frame HD để thay thế cho chiếc máy quay chính là chi phí thấp mà vẫn đạt chuẩn về hình ảnh. Với cảm biến lớn bằng cảm biến phim nhựa 35mm, chiếc máy ảnh còn cho ra hình ảnh màu sắc chân thực đầy cảm xúc.

Nếu mua một chiếc máy quay Canon EOS 5D Mark II với đầy đủ ống kính phục vụ việc quay phim giá thành rơi vào khoảng 200 triệu, tương đương 10.000USD trong khi đó số tiền này chỉ đủ để thuê máy quay phim chuyên nghiệp Red One trong vòng chưa đầy một tháng. Một chiếc máy ảnh nhỏ gọn cũng mang lại tính cơ động cao, linh hoạt với những không gian hẹp, thời gian setup máy nhanh hơn máy quay, không cần quá nhiều nhân lực và có thể xem ngay kết quả trên thẻ nhớ. Việc thay đổi được nhiều ống kính phù hợp cho từng cảnh quay cũng là một ưu điểm của việc quay phim bằng máy ảnh. Ngoài ra, điều này còn giúp chiếc máy ảnh quy được những thước phim có độ nét cao trong điều kiện ánh sáng yếu. Độ nét mỏng, tốc độ hình/1sec vừa là ưu điểm cho những hình ảnh mượt mà, mơ mộng nhưng cũng là yếu điểm của chiếc máy ảnh quay phim bởi rất khó bắt nét, thiếu độ sâu trường trong một số cảnh có ý đồ trong phim truyện.

Cảnh trong phim Like Crazy hoàn toàn quay bằng máy ảnh 5D Mark II

Nhược điểm của việc quay phim bằng máy ảnh ngoài không có độ chi tiết tố như các dòng máy RED hoặc phim 35mm, bắt nét kém khi quay vật thể chuyển động thì nó còn có nhiều hạn chế về frame rate (ví dụ Canon EOS 5D mark II chỉ tối đa 30 frame/sec, Canon 60D và 7D tối đa 60 frame/sec, trong khi máy quay có thể lên đến 150 frame/sec). Hình bị răng cưa (khi test thử với áo kẻ caro, kẻ nhỏ là lộ), tiếng thu kém, đôi khi vỡ. Ngoài ra, các phụ trợ cho việc quay phim bằng máy ảnh cũng không chuyên nghiệp. Máy không có room tự động như máy quay mà phải lấy nét bằng tay nên không được êm ái. Máy ảnh cũng chỉ cho quay phim tối đa là 5-12 phút (5D là 40-45 phút) thì tự tắt. Vì chất lượng hình ảnh nén quá lớn nên tốn kém, vất vả trong việc xử lý hậu kỳ nếu muốn đạt chất lượng chiếu rạp (Ví dụ như cùng một thẻ 4GB quay bằng máy quay Red chỉ được gần 1 phút hình với chuẩn 24h/sec, đạt độ phân giải 4K. Nhưng cùng mọi yếu tố đó, máy ảnh Canon quay được12 phút hình thì đương nhiên chất lượng hình ảnh sẽ bị giảm).

Những nhược đã được phân tích ra như vậy nhưng hầu hết đều có thể khắc phục được. Ngoài ra, với yêu cầu chất lượng hình ảnh và hậu kỳ không quá cao, chi phí giảm rất nhiều cộng với những hiệu quả màu sắc mang lại (So sánh 5D mark II với Panasonic P2 thì thấy chất lượng 5D hơn hẳn, màu sắc đậm hơn, xúc cảm hơn) thì việc quay phim bằng máy ảnh không còn quá xa lạ với công nghệ làm clip quảng cáo, ca nhạc, các chương trình truyền hình. Đạo diễn Triệu Quang Huy – giám đốc công ty Ninja film Producesions, sau khi học sản xuất và đạo diễn ở Mỹ về đã gây ấn tượng mạnh với những hình ảnh từ chiếc máy ảnh Canon 5D Mark II cho những clip ca nhạc như Nếu như anh đến (ca sỹ Văn Mai Hương), Hồ Gươm sáng sớm (ca sỹ Hoàng Hải). Triệu Quang Huy và công ty của mình cũng là đơn vị đầu tiên ở Việt Nam áp dụng thành công việc quay phim bằng máy ảnh vào Live show với những thành công được đánh giá rất cao như Không gian âm nhạc: Tùng Dương - Lê Cát Trọng Lý, Thanh Lam - Quốc Trung, Hà Trần, Thu Phương - Hà Anh Tuấn…

Có thể nói, ở phân khúc này, việc quay phim bằng máy ảnh là sự lựa chọn khá hoàn hảo, đáp ứng được nhu cầu, sự sáng tạo cũng như chi phí sản xuất được giảm thiểu rất nhiều.

Dùng máy ảnh cho dự án phim độc lập Alias Ruby Blade về Dong Timor

Có thay thế cho máy quay phim chuyên nghiệp?

Việc cùng máy ảnh làm phim trên thế giới không là điều quá xa lạ. Nó không chỉ được áp dụng cho phim ngắn, phim truyền hình, cho những bộ phim độc lập với kinh phí thấp và thời gian gần đây nó đã bắt đầu xuất hiện cả ở những phim bom tấn. Phần kết của bộ phim truyền hình House được tiết lộ quay bằng máy ảnh 5D Mark II, những bộ phim như The Last 3 Minutes, Iron Man 2, Captain America, Red Tails… cũng được sử dụng phương tiện truyền tải là những chiếc máy ảnh có chức năng quay phim.

Bộ phim độc lập Like Crazy của đạo diễn trẻ 28 tuổi Drake Doremus cũng là một tác phẩm hoàn toàn quay bằng máy ảnh Canon EOS 7D. Với kinh phí chỉ vỏn vẹn 400.000 USD, tác phẩm giành giải Phim hay nhất tại LHP độc lập Sundance và được hãng Paramount mua lại quyền phát hành với giá 4 triệu USD. Nếu ai đã từng xem bộ phim 127 Hours, bộ phim đoạt 6 đề cử Oscar 2011 của đạo diễn Danny Boyle mà mê hoặc với những cảnh quay đẹp kì vỹ trong phim thì hãy tin rằng, nhiều trong số đó được thu lại từ những chiếc máy ảnh có chức năng quay phim.

Liên tiếp các dự án phim nhờ cậy đến quay phim bằng máy ảnh để giảm thiểu chi phí mà vẫn đạt kết quả tốt. Ở thời điểm này, nếu ai quan tâm đến các dự án phim đều có thể thấy dòng chữ kêu gọi tài trợ của bộ phim Alias Ruby Blade của đạo dễn Alex Meillier về vấn đề nội chiến ở Đông Timor. Tháng 3 vừa qua, bộ phim Biệt kích ngầm (Act of Valor) với 85% hình ảnh được quay bằng máy ảnh 5D mark II và 7D cũng được khởi chiếu trên toàn thế giới trong đó có Việt Nam. Shane Hurlbut – nhà quay phim của Biệt kích ngầm, đã thể hiện câu nói: “Tôi sẽ biến cái máy ảnh bé tý này thành máy quay chuyên nghiệp” khi cầm chiếc máy ảnh Canon 7D ngày ra mắt thành sự thực. Không chỉ làm tốt việc tạo ra hình ảnh đạt chuẩn, với việc dùng tới 6 máy quay trong phim, chế tạo thêm phụ trợ focus không dây cho máy quay đặt trên mũ nhân vật trong khi di chuyển đã tạo được nhiệu ứng nhìn cực kỳ chân thật, rất sáng tạo.

Không chỉ có phim truyện, phim tài liệu với những yếu tố chân thực lại rất phù hợp với yếu tổ nhỏ gọn linh hoạt của chiếc máy ảnh. Bộ phim Hell and back again, phim tài liệu về cuộc chiến Afghanistan, hoàn toàn quay bằng máy ảnh EOS, đã xuất sắc giành giải nhất trong kỳ liên hoan phim Sundance năm 2011. Ở giải Oscar năm 2012 đầu năm nay, Hell and back again tiếp tục lên ngôi với giải thưởng Phim tài liệu xuất sắc nhất.

Ở Việt Nam, rất nhiều nhà làm phim tài liệu cũng đã chọn làm phim bằng máy ảnh cho những thước phim của mình. Đạo diễn tài liệu Lê Hoài Phương hay Trịnh Quang Tùng là một ví dụ. Những hình ảnh đẹp lộng lẫy trong bộ phim đoạt giải Bông sen vàng Bướm, côn trùng cánh vẩy đều được đạo diễn Trịnh Quang Tùng thu lại bằng chiếc máy ảnh Canon EOS 550D. Anh từng tâm sự: “Nếu không có sự cơ động của chiếc máy ảnh này, chắc chắn tôi sẽ khó khăn hơn trong việc quay được những thước phim như thế”. Hiện, anh đang lên dự án cho một bộ phim tài liệu về vùng cao kéo dài khoảng 3 năm và chắc chắn chiếc máy ảnh có chức năng quay phim tiếp tục làm bạn đồng hành với anh.

Quay phim Nguyễn Hoàng đang ghi hình cho phim Dành cho tháng sáu

Ngoài tài liệu, nhiều bộ phim truyền hình ở Việt Nam cũng bắt đầu tiếp cận với những ảnh quay bằng máy ảnh như 50 tập Cuối đường băng (Công ty Trí Việt sản xuất) đang phát sóng trên HTV7. Trước đó, bộ phim chiếu rạp Em hiền như Ma Sơ cũng sử dụng nhiều cảnh quay bằng máy ảnh Canon EOS 1Ds. Một loạt bộ phim chiếu rạp đã và đang sản xuất cũng sử dụng máy ảnh để làm phim như Bẫy cấp 3 (hãng Coco Paris LLC), Ranh giới trắng đen (Công ty Vinacinema phối hợp với đối tác Indonesia).

Cuối tháng 5 này, bộ phim Việt Nam đầu tiên 100% quay bằng máy ảnh Canon EOS 5D Mark II cũng bắt đầu ra rạp là Dành cho tháng sáu của đạo diễn trẻ Nguyễn Hữu Tuấn. Giải thích cho lý do dùng máy ảnh quay phim, đạo diễn trẻ này lý giải: “Tôi cũng mất một khoảng thời gian khá dài để lựa chọn mình sẽ dùng loại máy gì khi chuẩn bị quay Dành cho Tháng sáu. Sau khi bàn kỹ với hai quay phim chính, chúng tôi quyết định chọn quay bằng máy ảnh Canon EOS 5D Mark II. Có hai lý do để tôi lựa chọn máy ảnh này. Thứ nhất là chi phí giảm đi rất nhiều. Thứ hai là bộ phim này là một phim thể thao nên máy quay sẽ rất tiện dụng nếu nhỏ gọn và thao tác nhanh, đồng thời tôi có thể sử dụng nhiều máy một lúc, nhiều nhất là 4 máy, để có thể ghi lại được các cảnh chơi bóng xảy ra ở tốc độ rất nhanh”.

Quay phim Biệt kích ngầm bằng máy ảnh Canon 5D Mark II

Nhìn sơ qua như vậy để thấy trào lưu làm phim bằng máy ảnh đã bắt đầu có sự quan tâm không chỉ giới trẻ mà cả ở những nhà làm phim chuyên nghiệp. Dù cần thêm một vài phụ trợ để đem lại hiệu quả, dù có nhiều nhược điểm nhưng nó vẫn là sự lựa chọn tuyệt vời cho việc giảm thiểu chi phí. Điều đáng lo ngại ở trào lưu này lại dành cho những bạn trẻ tiếp cận nó mà chưa qua trường lớp, căn bản. Việc “Canon làm hộ” khá nhiều khiến sự sáng tạo, cảm xúc của người quay phim bị thụ động.

Trước khi viết bài này, người viết cũng đã tham khảo ý kiến của một số nhà quay phim nhiều kinh nghiệm ở Việt Nam. Họ, đều nghi ngại, rụt rè và phản đối. Các nhà làm phim thế giới cũng vậy và nhà sản xuất Canon cũng nghĩ vậy. Sau khi thành công với phân khúc DSLR có chức năng quay phim Full HD thỏa mãn các nhà làm phim với chi phí thấp, Canon tiếp tục cho ra mắt trên thị trường chiếc máy ảnh EOS-1D X vào tháng 3/2012. Sự thỏa mãn của những người yêu làm phim bằng máy ảnh chưa kịp tắt thì canon tiếp tục đưa ra mẫu EOS-1D C ra mắt vào tháng 10 tới với khả năng quay phim với độ phân giải lên đến 4K (4096x2160) ở tốc độ 24 khung hình/giây mà không cần phải nén để giảm bớt dung lượng của video. EOS-1D C cũng có thể quay video độ phân giải HD 1080p ở tốc độ tối đa 64 khung hình/giây.

Canon cho biết EOS-1D chủ yếu nhắm đến khách hàng là các nhà đạo diễn và làm phim chuyên nghiệm của Hollywood, cũng như những nhà quay phim chuyên nghiệp. Điểm nổi bật của EOS-1D C so với các loại máy quay chuyên dụng đó là nhẹ nhàng và dễ di chuyển hơn và chỉ với mức giá là 15.000 USD dành riêng cho thân máy. Và trong cuộc chạy đua với những chiếc máy quay phim chuyên nghiệp của hãng RED Camera (với giá trung bình mỗi chiếc khoảng 60.000USD), Canon hướng tới những chiếc máy quay chất lượng tương đương và giá thành rẻ. C500 là mẫu mới nhất mà Canon trình làng với khả năng quay phim chuẩn 4K (4096x2160) ở tốc độ 60 khung hình/giây. Tuy nhiên, khi hạ độ phân giải của video xuống 4096x1080, C500 có thể quay ở tốc độ lên đến 120 khung hình/giây. Đây là chiếc máy dành cho nhà làm phim chuyên nghiệp với giá đưa ra là 30.000 USD.

Cuộc chạy đua, cạnh tranh công nghệ luôn có lợi cho người tiêu dùng. Và nhìn vào cuộc chạy đua đó có thể thấy trào lưu làm phim bằng máy ảnh (hay rõ hơn là giảm chi phí thông qua việc tận dụng máy ảnh) còn được tiếp tục với những hiệu ứng hình ảnh ngày càng tốt, càng nhiều ưu hơn khuyết. Vậy chiếc máy ảnh có thể thay thế được chiếc máy quay không? “Có lẽ là chẳng có chiếc máy nào thay thế chiếc máy nào mà là chúng sẽ kết hợp vào nhau, biến những ưu điểm riêng thành ưu điểm chung. Rất có thể tương lai, chúng ta sẽ có những chiếc máy bé như một chiếc điện thoại di động, nhẹ và gọn nhưng vẫn đầy đủ các chức năng của một máy Panavison, cho hình ảnh có độ phân giải và chi tiết cao như phim nhựa Kodak” – đó là câu trả lời của đạo diễn trẻ Nguyễn Hữu Tuấn. Còn quay phim Nguyễn Hoàng, thì cho rằng: “Tùy vào từng dự án, kinh phí sản xuất để tôi có sự lựa chọn cho phù hợp. Trong một mặt bằng chuẩn về hình ảnh thì thứ mà khán giả quan tâm chính là câu chuyện, là điều mà nhà làm phim muốn chuyển tải chứ không phải là quay bằng máy gì. Họ toàn toàn không biết và không quan tâm đến điều đó”.

Hoàng Tuấn