Hẹn gặp lại Sài Gòn: Long đong bộ phim đầu tiên về Bác Hồ trên màn ảnh rộng

Diễn viên Tiến Hợi trong vai Bác Hồ - phim Hẹn gặp lại Sài Gòn

Bộ phim đầu tiên về Bác Hồ

Hẹn gặp lại Sài Gòn kể lại những năm tháng người thanh niên Nguyễn Tất Thành cùng gia đình sống và học tập ở Huế giai đoạn 1895-1909. Sau đó, với tư tưởng "muốn nên nghiệp lớn, phải ra biển cả", chàng thanh niên đầy hoài bão này đã vào Phan Thiết dạy học rồi lên Sài Gòn với hi vọng tìm đường ra nước ngoài hoạt động cách mạng. Tại đây, Nguyễn Tất Thành đã gặp gỡ và có cảm tình với Út Vân - một cô gái miền Nam xinh đẹp, nền nã và dịu dàng. Tuy nhiên, gác lại tất cả tình cảm cá nhân, người thanh niên yêu nước đã rời bến Nhà Rồng ra đi để tìm con đường cứu dân tộc mình thoát khỏi kiếp sống lầm than. Trước khi đi, Nguyễn Tất Thành đã để lại lời hẹn ước với Út Vân, và cũng là với đất nước "hẹn gặp lại Sài Gòn".

Có thể nói, Hẹn gặp lại Sài Gòn là bộ phim đầu tiên và cũng khá thành công về hai phương diện hiện thực và hư cấu trong việc xây dựng hình tượng Bác Hồ. Dựa trên bối cảnh lịch sử, với những sự kiện ít ỏi, nhưng dựa trên lợi thế được hư cấu của điện ảnh, các nhà làm phim đã tái hiện câu chuyện về anh thanh niên Nguyễn Tất Thành rất “đời”. Mọi sinh hoạt, lời ăn tiếng nói, biến cố cuộc đời tới tình cảm dành cho cô gái Út Vân đều khiến người xem cảm thấy nhân vật gần gũi. Tuy nhiên, “hồn cốt hiện thực” vẫn được giữ như một cái trục xuyên suốt bộ phim. Đó là lòng yêu nước, ý chí giải phóng dân tộc của một con người với lý tưởng lớn. Từ giọng nói cương quyết, đôi mắt sáng tới tâm tư đều thể hiện được tầm vóc của một lãnh tụ tương lai. Với sự thể hiện xuất sắc của Tiến Hợi (người chưa từng đóng phim nhưng đã vào vai Bác trong vở kịch Đêm trắng trước đó), vai người thanh niên Nguyễn Tất Thành đã làm được nhiều hơn việc “giống” với nguyên mẫu. Vai diễn khiến khán giả vừa cảm thấy gần gũi, vừa cảm phục ý chí, suy nghĩ của người thanh niên Nguyễn Tất Thành. Cảnh viếng mộ mẹ trước lúc đi xa, cảnh quỳ xuống từ chối lời tác thành của cha Út Vân với ánh mắt, giọng nói vừa nuối tiếc nhưng cương quyết là những chi tiết ghi điểm lớn của Tiến Hợi. Và cho tới thời điểm này, cũng chưa ai vượt được anh trong việc thể hiện vai Bác Hồ, đặc biệt là trong Hẹn gặp lại Sài Gòn. Bên cạnh đó, Thu Hà, cô diễn viên Tuyên Quang vượt qua 200 ứng cử viên khác cũng đã hóa thân xuất sắc trong vai Út Vân. Bên cạnh dáng vẻ nền nã, dịu dàng nhưng cũng rất mạnh mẽ, Thu Hà còn khiến khán giả bùi ngùi xúc động khi ở cuối phim, trước lúc chia tay tại bến Nhà Rồng, Út Vân hỏi Nguyễn Tất Thành: “Bao giờ anh trở về”. Và giọt nước mắt đã lén rơi khi chàng trai Nguyễn Tất Thành trả lời: “Anh chưa biết được…”.

Diễn viên Tiến Hợi và Thu Hà trong Hẹn gặp lại Sài Gòn

Long đong chuyện làm phim

Là bộ phim đầu tiên làm về Bác nên tất cả ekip làm phim từ biên kịch Sơn Tùng, đạo diễn Long Vân, quay phim Nguyễn Quang Tuấn, diễn viên Tiến Hợi, Thu Hà… cho đến các thành phần khác đều coi đây như một “nhiệm vụ chính trị cũng như thể hiện lòng kính yêu Bác”. Nhiều người còn không nhận thù lao để dồn hết kinh phí cho phim. Thế nhưng, dù được đánh giá là thành công nhưng trong lịch sử điện ảnh Việt Nam, cũng ít có bộ phim nào lận đận như Hẹn gặp lại Sài Gòn.

Năm 1978, hưởng ứng cuộc vận động sáng tác kịch bản của Xưởng phim truyện Việt Nam, nhà văn Sơn Tùng bắt tay vào viết kịch bản Con đường năm ấy, khai thác một chặng đường đi cứu nước của Bác Hồ. Dù kịch bản được Xưởng phim truyện thông qua nhưng không được cấp cao hơn nữa duyệt với lý do chưa khai thác hết được tầm vóc của Bác. Dù 3 năm sau đó, nhà văn Sơn Tùng đã lấy một số tình tiết chính trong kịch bản này để viết nên tiểu thuyết Búp sen xanh nhưng lòng ông vẫn day dứt cho một kịch bản phim về Bác Hồ.

Diễn viên Tiến Hợi và Thế Anh trong Hẹn gặp lại Sài Gòn

Cuối năm 1986, sau Biệt động Sài Gòn, đạo diễn Long Vân nảy ra ý định làm một bộ phim về Bác trong chiến dịch Biên giới. Và khi tìm đến với nhà văn Sơn Tùng, được đọc kịch bản Con đường năm ấy và Búp sen xanh, ông được gợi ý làm một bộ phim về Bác Hồ thời trẻ. Năm 1987, kịch bản mang tên Cuộc chia ly trên bến Nhà Rồng do nhà văn Sơn Tùng viết được hoàn thiện. Kịch bản được gửi cho Thành ủy Thành phố Hồ Chí Minh và được duyệt với cái tên mới: Hẹn gặp lại Sài Gòn.

Thế nhưng, khi phim vừa bấm máy thì có lệnh dừng lại bởi muốn tiếp tục thì phải có sự đồng ý của Bộ văn hóa do chính Bộ trưởng thời đó là Văn Phác ký nhận. Cả đoàn buộc phải dừng quay để đạo diễn ra Hà Nội xin ý kiến. May mắn cho đạo diễn Long Vân là khi ông tới gặp Bộ trưởng thì đúng lúc chiếc xe chở ông ra sân bay để đi công tác nước ngoài… bị trục trặc. Chỉ chậm vài phút thôi, thì có thể chuyến đi lần này công cốc. Và sau khi trình bày kỹ lưỡng về bộ phim, ông đã có được sự đồng ý của Bộ trưởng và ngược trở vào Sài Gòn tiếp tục bấm máy.

Cảnh trong phim Hẹn gặp lại Sài Gòn

Nhưng số phận long đong vẫn chưa buông tha Hẹn gặp lại Sài Gòn. Chỉ sau sự cố xin ý kiến một thời gian ngắn, đạo diễn Long Vân tiếp tục phải ra Hà Nội để giải trình với Trung ương khi có bài báo viết rằng, đạo diễn làm phim “Bác Hồ có người yêu” – người đó trong kịch bản là Út Huệ. Lại tiếp tục giải trình và dù đã kể lại câu chuyện nhà văn Sơn Tùng gặp, trò chuyện với bà Huệ - nguyên mẫu có thật của nhân vật trong phim như thế nào nhưng đạo diễn Long Vân vẫn chưa nhận được sự đồng ý. Và chỉ đến khi phải chấp nhận sửa kịch bản, đổi tên cô Út Huệ thành Út Vân; chỉ khắc họa tình cảm từ phía người con gái; không có cảnh yêu đương, ôm nhau, cầm tay… thì bộ phim mới tiếp tục nhận được sự đồng ý cho quay tiếp. Và sau khi phim quay xong, đạo diễn Long Vân đã phải mua hương hoa tới tận nhà bà Huệ (đã mất) để thắp nhang tạ lỗi vì sự cố thay tên này.

Ngọc Yến