Những nhà quay phim dũng cảm

	NSƯT - Quay phim Nguyễn Quốc Thành: Gieo cảm xúc từ những ca khúc
	NSƯT Nguyễn Văn Nẫm – Nhà quay phim trong lửa

Đầu tiên, vào năm 1947, nhà quay phim Mai Lộc, ở điện ảnh khu 8, đã quay trực tiếp cảnh quân ta đánh xe lửa Pháp trên tuyến đường sắt Sài Gòn – Mỹ Tho. Ông Mai Lộc kể: “Trận ra quân đầu tiên của tôi là một trận đánh giao thông. Anh Đệ, trung đội trưởng thuộc Trung đoàn 105 được cử theo để giúp và bảo vệ tôi. Mặt trận phục kích dài khoảng 100 mét, dọc theo rặng tram bầu. Tôi vừa đào công sự vừa quan sát nơi đặt máy. Đêm tối đen như mực. Máy quay phim của tôi chỉ có một ống kính. Đệ thì thầm:

Anh cứ hình dung trước mặt chúng ta là đường xe lửa Sài Gòn – Mỹ Tho. Chỗ ta phục kích cách ga Tân Hiệp 600 mét. 8 giờ sáng, xe lửa chở hàng quân sự sẽ đi theo hướng này. Mìn nổ và ta xung phong…

Nhà quay phim Mai Lộc ở Bưng Biền

Đệ thì cứ dẫn giải còn tôi thì cứ hình dung và chờ đợi… Rồi sao Mai lặn. Tiếng gà gáy rộn lên, xóm làng dần hiện rõ. Và tiếng còi xe lửa vẳng tới làm rung chuyển cả người tôi. Tôi càng hồi hộp. Vì đây là lần đầu quay phim của tôi mà cũng là lần đầu quay phim cách mạng ở Nam Bộ. Bảo sao tôi không hồi hộp? Nhưng người hồi hộp náo nức hơn cả là Đệ. Anh cứ xích gần tôi và nhắc lại hoài: - “Nó’’ sắp tới rồi đó, cẩn thận nghe, Mai Lộc!

Làm phim tài liệu ở chiến khu Việt Bắc năm 1951

Tôi chồm máy, rướn cao mình trên mô đất, chĩa máy quay phim về phía đoàn xe lửa đang rầm rầm lao tới và bấm máy. Một tiếng nổ kinh hồn như vỡ tung cả mặt đất. Đoàn xe lửa lật ngang, dồn lại. Tiếng súng giặc phản kích nổ ran. Cuộc chiến đấu vẫn còn. Tôi sung sướng cho chiếc máy quay phim vào túi rồi gật đầu ra hiệu cho Đệ là đã quay tốt. Rồi ra lệnh rút lui. Chúng tôi men theo bờ đất lẫn trong rặng trâm bầu rồi rút ra tuyến sau thì bất ngờ một trái đạn “mooc-chê’’ nổ gần ngay bên cạnh. Tôi bị mảnh trúng ngay đùi, đẩy xuống mương nước cùng với túi đựng đồ nghề quay phim. Bọn giặc nổ súng truy kích. Đệ cõng tôi chạy luồn lách trong những con đường làng quanh co rồi đến tối mới vượt qua lộ về quân y viện…’’ Ông Mai Lộc phải nằm viện hơn chục ngày. Vết thương đỡ, ông lại cầm máy đi quay trận khác.

Chiếu phim lưu động ở Bưng Biền

Đó là trận đánh quân tiếp viện Pháp gần biên giới Campuchia. Lúc đó là khoảng 9 giờ sáng. Ông kể: “Tôi ôm chặt máy quay phim. Tim đập liên hồi… Lau sậy mịt mùng che lấp ống kính. Tôi phải nhô lên thật cao để nhìn rõ mặt đường. Xa xa, một vệt dài lúc nhúc như đàn trâu đang di chuyển tới. Nhưng ống kính chưa bắt được mục tiêu, phải chờ bọn chúng đến gần hơn…Mặc địch vãi đạn xối xả hai bên đường, mặc chúng vừa nổ súng vừa hò hét ầm ĩ, người tôi vẫn nóng ran lên. Tôi xách máy quay, chạy vụt qua anh bộ đội giữ súng máy, đến nấp vào một thân cây. Vừa lúc ấy, một tiếng nổ thật lớn át hẳn mọi tiếng động khác. Bọn Pháp giẫm phải bão mìn của ta rồi. Tên đại úy Pháp chỉ huy chết ngay tại chỗ. Bọn lính còn lại nhốn nháo nhảy sang hai bên đường. Tôi bấm máy quay, chạy theo anh bộ đội đang truy đuổi địch. Tiếng đạn xé rát bên tai tôi. Khắp mặt đường mù mịt khói thuốc súng…’’ (Trích trong Điện ảnh Việt Nam thở ban đầu – Hội Điện ảnh xuất bản -1998).

Các nhà điện ảnh ở chiến khu Bưng Biền

Sau này, khi ra Việt Bắc, Mai Lộc được nhà đạo diễn Nga Roman Karmen mời cùng quay trong bộ phim tài liệu Việt Nam. Ông R. Karmen đánh giá về Mai Lộc: “Anh đã quay nhiều cảnh quan trọng của bộ phim… Anh đã chứng tỏ mình là một nhà quay phim tài liệu khá kinh nghiệm, một nghệ sỹ giàu suy tư, một người hết lòng yêu công việc’’.

Đặc biệt, trong phim Việt Nam, ông R. Karmen đã sử dụng cả một đoạn phim mà nhà quay phim Quang Huy đã trực tiếp quay cảnh quân ta đánh mìn xe lửa Pháp thế nào. Đạo diễn R. Karmen nhớ lại: “Du kích đã chuẩn bị rất lâu cho vụ nổ này. Tuyến đường sắt Hà Nội – Hải Phòng được quân Pháp bảo vệ nghiêm ngặt. Các đồng chí quay phim đã tham gia từ đầu quá trình chuẩn bị vụ nổ.

Đạo diễn Roman Karmen

Theo yêu cầu của họ, vụ nổ không được xảy ra vào buổi tối như mọi khi mà phải diễn ra vào ban ngày để họ có thể ghi lại được những hình ảnh quý giá về chiến tranh du kích.’’ Nhà quay phim Quang Huy kể: “Tôi bật máy khi con tầu bắt đầu tiến gần tới nơi sắp xảy ra vụ nổ. Máy quay làm việc tốt. Tôi không rời mắt khỏi ống kính. Tôi nhìn thấy đầu tầu vướng mìn, đổ nhào, kéo theo các toa xe. Cảnh quay vẫn tiếp tục cả khi những thùng xăng đổ bùng cháy, khói lửa bốc lên ngút trời. Máy quay làm việc hết công suất. Tôi quay bằng ống kính tele. Sau vụ nổ, du kích lập tức rút lui…Trong khi chạy, tôi lôi cuộn băng quay cảnh vụ nổ ra khỏi máy quay, giấu trong ngực. Tối qua, chúng tôi đã tráng phim, âm bản có vẻ tốt…’’ Nghe Quang Huy kể xong, đạo diễn R. Karmen nói: “Nếu cảnh quay thành công, nhất định chúng tôi sẽ đưa vào bộ phim Việt Nam. Phim đen trắng cũng không sao. Trong bộ phim mầu, nhất định cảnh này sẽ được chú ý. Về Matxcova, chúng tôi sẽ chuyển phim khổ hẹp thành phim màn ảnh rộng’’.

Bút ký Ánh sáng trong rừng thẳm của Roman Karmen

Đúng như lời hứa, đạo diễn R. Karmen đã đưa cảnh quay phim tại trận của ông Quang Huy vào phim Việt Nam. Một cảnh chỉ lướt qua màn ảnh vài chục giây, nhưng biết bao mồ hôi, xương máu đã đổ. Và hình ảnh người Nghệ sỹ - Chiến sỹ không bao giờ xuất hiện trên khuôn hình, nhưng đã cống hiến cho Nghệ thuật những thước phim bất tử cùng sự lao động nghệ thuật vô giá.

	Đằng sau ống kính là một người anh hùng
	Ký ức lịch sử qua những thước phim quý