NSND Phạm Quang Vĩnh: Người thổi hồn cho điện ảnh Việt

Họa sĩ thiết kế mỹ thuật - NSND Phạm Quang Vĩnh qua đời

NSND Phạm Quang Vĩnh sinh năm 1944 tại Hà Nội, có cha là họa sĩ Phạm Hậu - cùng thời những tên tuổi nổi tiếng của giới hội họa như Trần Văn Cẩn, Nguyễn Gia Trí. Ông tốt nghiệp trường Đại học Mỹ thuật Công nghiệp, sau đó tham gia lớp học thiết kế phim truyện đầu tiên của trường Điện ảnh Việt Nam, niên khóa 1962 - 1964. Sau tốt nghiệp, ông công tác tại Xưởng phim truyện Việt Nam (nay là Hãng phim truyện Việt Nam), gắn bó công việc họa sĩ thiết kế mỹ thuật điện ảnh nhiều năm.

Người kiến tạo thời gian

NSND Phạm Quang Vĩnh được đồng nghiệp trìu mến gọi là “người kiến tạo thời gian” bởi khả năng tái hiện chân thực và sống động các bối cảnh lịch sử, văn hóa và xã hội trong từng tác phẩm. Với vốn hiểu biết sâu rộng và sự tỉ mỉ trong công việc, ông đã góp phần làm nên thành công của hơn 40 bộ phim, từ những tác phẩm về chiến tranh, lịch sử, hậu chiến đến các bộ phim đương đại.

Một số bộ phim tiêu biểu có dấu ấn thiết kế mỹ thuật của ông bao gồm Biển gọi (1967, Bông Sen Bạc tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ nhất), Đường về quê mẹ (giải thưởng Ban giám khảo tại Liên hoan Phim Quốc tế Karlovy Vary, Tiệp Khắc và giải Phim hay nhất tại Liên hoan phim Quốc tế New Delhi, Ấn Độ), Bến không chồng (giải A Hội Điện ảnh Việt Nam năm 2000, Bông sen Bạc Liên hoan phim Việt Nam lần thứ 13 năm 2001), Chuyện của Pao (2005), Đập cánh giữa không trung (2014), Sóng ở đáy sông, Hà Nội, Hà Nội và Mùa hè lạnh. Mỗi bộ phim là một câu chuyện, một không gian được ông chăm chút để “toát lên chất Việt, hồn Việt” như chính lời ông từng chia sẻ.

NSND Phạm Quang Vĩnh

Năm 1988, tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ 8, ông được vinh danh với giải Bông sen Vàng cho Thiết kế mỹ thuật xuất sắc với hai phim Thủ lĩnh áo nâu và Truyện cổ tích cho tuổi mười bảy. Sau đó, ông liên tiếp nhận được ba giải Cánh diều Vàng cho hạng mục thiết kế mỹ thuật với các phim Tiếng cồng định mệnh và Hàng xóm (2005), Hà Nội, Hà Nội (2007) và Mùa hè lạnh (2013). Ngoài ra, ông còn nhận giải Họa sĩ xuất sắc cho phim Hoàng Hoa Thám tại Liên hoan phim Việt Nam năm 1988.

Không chỉ dừng lại ở các giải thưởng trong nước, những bối cảnh do Phạm Quang Vĩnh thiết kế còn góp phần đưa điện ảnh Việt Nam vươn ra thế giới. Ví dụ, bộ phim Đường về quê mẹ không chỉ giành giải quốc tế mà còn được khán giả và giới chuyên môn đánh giá cao bởi những khung cảnh đậm chất Việt Nam, vừa chân thực vừa giàu cảm xúc.

Sánh tạo không ngừng nghỉ

Phạm Quang Vĩnh không chỉ là một họa sĩ thiết kế mà còn là một người nghệ sĩ luôn tìm tòi và đổi mới. Trong phim Bến không chồng, ông đã tái hiện một ngôi làng khô cằn, ít cây cối với tông màu trầm để khắc họa số phận khắc khổ của những người phụ nữ trong thời chiến. Bối cảnh bến sông nơi các nhân vật nữ tụ họp giặt giũ, tâm sự được ông tái tạo từ một cái ao tại chùa Thầy, trở thành một hình ảnh biểu tượng của bộ phim.

Với Chuyện của Pao, tổ thiết kế của ông đã “nằm vùng” gần hai tháng để dựng bối cảnh. Ông cho xây dựng tầng hai cho ngôi nhà, thay đổi cửa, đục cửa trước và làm hàng rào đá để tạo nên hình ảnh nhân vật Pao ngồi nhìn ra cổng, chờ đợi – một cảnh quay đầy ám ảnh. Trong Đập cánh giữa không trung, ông dựng một căn nhà trọ chật chội, tù túng tại Cổ Loa để phản ánh cuộc sống bấp bênh của nhân vật nữ chính.

Dù đã nghỉ hưu, ông vẫn được các đạo diễn trẻ mời tham gia các dự án độc lập như Mùa hè lạnh của đạo diễn Ngô Quang Hải và Đập cánh giữa không trung của đạo diễn Nguyễn Hoàng Điệp. Sự tận tụy và sức sáng tạo không ngừng của ông là nguồn cảm hứng cho nhiều thế hệ làm phim.

NSND Phạm Quang Vĩnh được phong danh hiệu Nghệ sĩ Ưu tú năm 1993 và Nghệ sĩ Nhân dân năm 2007, sau một hành trình vượt qua nhiều khó khăn để được công nhận xứng đáng. Ông là họa sĩ thiết kế điện ảnh đầu tiên được Viện Phim Việt Nam tôn vinh trong chương trình chiếu phim chuyên đề “Người thổi hồn cho các tác phẩm điện ảnh” vào ngày 16 tháng 6 năm 2016 tại rạp Ngọc Khánh, Hà Nội. Tại sự kiện này, gần 100 bức phác thảo màu nước, áp phích và ảnh bối cảnh phim của ông được triển lãm, minh chứng cho sự nghiệp đồ sộ và tài năng vượt bậc.

Những năm cuối đời, ông đã trao tặng toàn bộ các bản phác thảo bối cảnh phim cho Viện Phim Việt Nam. Đây không chỉ là những tác phẩm nghệ thuật mà còn là những tư liệu quý giá, lưu giữ hành trình cống hiến của ông và lịch sử điện ảnh Việt Nam.

Gia đình nghệ thuật hạnh phúc

Cuộc đời NSND Phạm Quang Vĩnh không chỉ rực rỡ trong sự nghiệp mà còn viên mãn trong tình yêu và gia đình. Ông kết hôn với NSƯT Phạm Diệu Thuần. Hai người gặp nhau và cùng tham gia bộ phim Ngày ấy bên sông Lam, nơi ông là họa sĩ thiết kế và bà đóng vai chính. Tình yêu của họ trở thành hình mẫu đẹp trong giới nghệ sĩ, luôn đồng hành cùng nhau tại các sự kiện như Liên hoan phim Việt Nam hay Giải Cánh diều.

NSND Phạm Quang Vĩnh và NSƯT Phạm Diệu Thuần

NSƯT Diệu Thuần chia sẻ với báo chí rằng sự ra đi của chồng là “nỗi đau vô bờ”. Hơn 10 năm qua, dù tuổi cao sức yếu, NSND Phạm Quang Vĩnh vẫn thường xuyên cập nhật trang cá nhân, đăng tải những bức tranh phong cảnh làng quê, nơi ông từng đến, sống và sáng tác, thể hiện tình yêu bất tận với hội họa và điện ảnh.

Họa sĩ thiết kế mỹ thuật - NSND Phạm Quang Vĩnh qua đời (TGĐA) - NSND Phạm Quang Vĩnh - họa sĩ thiết kế mỹ thuật nhiều phim ...