Ngôi sao xanh Cánh diều vàng Bông sen vàng Haniff Oscar Cannes Venice

NSND Đặng Nhật Minh: Tôi nghiệm ra Nghệ thuật là phải khác!

(TGĐA) - Đó là chia sẻ của đạo diễn, NSND Đặng Nhật Minh khi được hỏi về phong cách làm phim của mình trong giai đoạn này, khi ông ở tuổi 84 và vừa hoàn thành bộ phim Hoa nhài – tác phẩm duy nhất đại diện Việt Nam tranh tài tại Liên hoan phim Quốc tế Hà Nội – HANIFF lần thứ 6, diễn ra vào đầu tháng 11 này.

	NSND Đặng Nhật Minh nhận Huân chương Hiệp sĩ Văn học nghệ thuật
	Đạo diễn, NSND Đặng Nhật Minh: Nên quan tâm đến các đối tượng khán giả
	Hé lộ lý do thành công những bộ phim chiến tranh của NSND Đặng Nhật Minh

Cảnh ông giáo dạy dàn đồng ca khiếm thị hát trong Hoa nhài

Cảm xúc của ông thế nào khi Hoa nhài được chọn là bộ phim Việt Nam duy nhất tham dự Liên hoan phim Quốc tế Hà Nội lần thứ VI?

Cảm xúc đầu tiên của tôi là bất ngờ! Hết sức bất ngờ!

Kịch bản Hoa nhài được phát triển từ truyện vừa Hoa nhài của ông ra mắt năm 2016. Vì sao ông muốn viết câu truyện này cũng như ý tưởng đưa nó thành phim?

Tôi có thói quen khi ấp ủ một chủ đề nào đó đến độ chín muồi thì trút ngay trên giấy trong hình thức truyện ngắn hoặc truyện vừa. Đối với tôi, viết truyện không có gì xa lạ. Viết kịch bản để làm thành phim đòi hỏi thời gian và phải có kinh phí, đôi khi rất lớn mà không phải lúc nào mình cũng có, trong khi viết thành truyện là có thể tới ngay với bạn đọc. Và khi có kinh phí, tôi chỉ việc đem các truyện của mình chuyển thành những bộ phim. Cách làm việc của tôi là như vậy. Truyện Hoa nhài thích hợp với phim có kinh phí nhỏ nên tôi quyết định thực hiện nó.

Đạo diễn Đặng Nhật Minh làm việc cùng quay phim Vũ Đức Tùng trên hiện trường

Ở tuổi 84, phong cách kể chuyện Hoa nhài trên màn ảnh của ông có điều gì khác biệt so với những phim của mình trước đó? Tuổi tác, có gây trở ngại quá lớn cho ông trong quá trình thực hiện bộ phim này?

Sau khi làm xong phim Đừng đốt năm 2009, tôi có một thời gian dài để tĩnh tâm nhìn lại các phim mình đã làm, suy ngẫm để tìm ra những đề tài mới, cách diễn đạt mới không lặp lại chính mình. Tôi nghiệm ra rằng, Nghệ thuật là phải khác. Khác với chính mình và với những người khác. Dĩ nhiên, cùng với tuổi tác thì sức khoẻ không còn như xưa, nhưng may thay, việc làm phim của người đạo diễn bây giờ không cần đòi hỏi nhiều sức lực của cơ bắp. Ra hiện trường, người đạo diễn ngồi một chỗ giám sát hình ảnh qua màn hình monitor. Cần điều chỉnh gì thì nhờ đội ngũ Phó đạo diễn và Trợ lý giúp. Bao giờ ưng ý hoàn toàn mới hô bấm máy. Quan trọng là cái đầu người đạo diễn phải tỉnh táo.

Một trong những điểm mạnh trong phim của ông là lựa chọn nhân vật cực kỳ phù hợp, và đó thường không phải là “ngôi sao”. Bí quyết hay tiêu chí chọn vai trong bộ phim Hoa nhài lần này của ông như thế nào?

Tôi chẳng có tiêu chí gì đặc biệt trong việc chọn diễn viên. Diễn viên nào phù hợp với nhân vật mà tôi đã hình dung trong đầu từ khi đặt bút viết kịch bản thì tôi mời đóng thử. Việc tìm kiếm diễn viên đã có những người chuyên làm việc này lo. Tôi đề ra yêu cầu, họ tìm trước rồi đưa đến cho tôi lựa chọn, quyết định.

“Dẫu không thanh lịch cũng người Tràng An” – đó có phải là mấu chốt trong truyện phim Hoa nhài của ông?

Câu ca dao trên không phải mấu chốt của phim. Phim này không phải nhằm ca ngợi sự thanh lịch của người Hà Nội mà chủ yếu nói về lòng nhân ái, sự quan tâm đùm bọc lẫn nhau của những người Hà Nội. Câu ca dao trên chỉ khái quát một phần tính cách của người Hà Nội mà thôi.

Hoa nhài được quay trong gần 4 năm với rất nhiều khó khăn

Mất hơn 4 năm để hoàn thành bộ phim và khó khăn nhất như ông chia sẻ là câu chuyện huy động kinh phí. Ông có thể chia sẻ một chút về khó khăn này không? Việc kéo dài tiến độ phim ảnh hưởng thế nào đến tiến độ cũng như chất lượng phim không?

Chính xác là phim làm trong 3 năm 5 tháng 21 ngày. Phim do một Hãng phim rất nhỏ ở Huế được thành lập năm 2015 có tên là Khánh An sản xuất. Hãng chỉ mới làm một phim Tài liệu dài 30 phút về Họa sỹ Lê Bá Đảng rồi dừng ở đó để tìm tài trợ hoạt động tiếp. Nhiều nhà đầu tư đọc kịch bản Hoa nhài xong đều lắc đầu từ chối. Xin nhà nước tài trợ cũng không hy vọng vì với nội dung phim như thế này không thể phục vụ cho việc kỷ niệm bất kỳ một ngày lễ lớn nào. Đầu năm 2019, tôi bèn bàn với bà Lê Cẩm Tế - Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty Khánh An bỏ tiền ra để làm phim (trong đó có phần đóng góp của cá nhân tôi với tư cách là Giám đốc Hãng). Bà Cẩm Tế sốt sắng bỏ ra một nửa kinh phí ban đầu, và tôi một nửa. Phó Giám đốc Hãng phim là anh Vũ Trung Kiên đứng ra tổ chức sản xuất, thành lập đoàn làm phim gồm hầu hết anh chị em ở Hãng phim truyện số 4 Thụy Khuê từng cộng tác với tôi trong các phim trước đây, hiện đang không có việc làm sau cổ phần hóa. Xong phần quay thì vừa hết tiền lại thêm dịch covid ập đến, đoàn phim giải tán. May thay, giai đoạn khó khăn nhất là giai đoạn ghi hình chúng tôi đã kịp hoàn thành xong.

Phim do Hãng tự bỏ tiền ra làm, không có tư nhân nào đầu tư, cũng không xin kinh phí của nhà nước nên không bị ràng buộc hay chịu bất cứ áp lực gì kể cả thời hạn phải kết thúc phim. Bước sang giai đoạn hậu kỳ, chúng tôi túc tắc làm khi có điều kiện hay có ai thiện chí giúp đỡ khâu nào thì làm đến đấy. Rất cảm động là có một anh người Ý - chuyên viên về định mầu phim có labô tại TP. HCM, sau khi xem xong bảng dựng hình đã tình nguyện định mầu không công cho phim, chỉ với điều kiện là để tên anh trên générique của phim.

Hay nhạc sỹ làm nhạc cho phim này cũng thế. Qua sự móc nối của cháu tôi là Pianist Nguyễn Quỳnh đang làm việc ở New York, tôi được làm quen với ông qua internet. Ông là người Mỹ gốc Nhật, đã từng làm nhạc cho gần 100 phim Hollywood, sau khi xem bản sơ dựng của phim Hoa nhài, ông đã sốt sắng nhận lời làm nhạc cho phim chỉ yêu cầu một phần thù lao rất nhỏ cho dàn nhạc. Đây là lần đầu tiên tôi không làm phim bằng tiền của nhà nước hay tư nhân mà trên tiền của mình và những người thân của mình. Nó có nhiều cái vất vả vì kinh phí eo hẹp, nhưng bù lại mình được hoàn toàn tự do. Cái cảm giác đó rất quan trọng đối với người nghệ sỹ mà trước đây tôi chưa từng trải nghiệm bao giờ.

Còn những thuận lợi gì để Hoa nhài kịp hoàn thiện tham dự HANIFF lần thứ VI? Và khi kể xong câu chuyện này, còn điều gì ông nuối tiếc?

Khi biết tôi gặp khó khăn, rất nhiều người trong nước và ngoài nước đã dang tay giúp đỡ một cách hào hiệp và vô tư trong đó có vợ chồng con gái tôi đang làm việc ở Hungary. Không có những sự giúp đỡ đó tôi không thể hoàn thành bộ phim kịp tham dự HANIFF 2022. Tôi muốn nhắc đến một người mà không có anh không thể có bộ phim như ngày nay. Đó là chuyên viên dựng phim Hoàng Khánh Linh - người đã bám sát bộ phim từ ngày đầu bấm máy vào tháng 4 năm 2019 cho đến khi đích thân giao nộp phim cho Ban tổ chức HANIFF vào cuối tháng 9 năm 2022. Anh hết lòng với bộ phim, tìm cách kêu gọi hỗ trợ, kết nối các khâu hậu kỳ chỉ vì yêu thích nó từ những ngày đầu. Suốt giai đoạn hậu kỳ, khi đoàn phim gặp khó khăn, anh vẫn làm việc với đầy đủ trách nhiệm và niềm đam mê mà không đòi hỏi bất kỳ thù lao nào. Ngoài ra quanh tôi còn có một đội ngũ đông đảo các Phó, các trợ lý trẻ như các bạn Nam, Tùng, Cường v.v… Họ hết lòng vì phim, chăm lo sức khỏe cho tôi. Còn tiếc nuối ư? Nghề làm phim là nghề chỉ làm một lần, không có lần làm lại thứ hai.

Đạo diễn Ddặng Nhật Minh làm việc với nhạc sĩ Tôn Thất Triêm vai ông giáo tại hiện trường trước khi quay

Đạo diễn Đặng Nhật Minh làm việc với nhạc sĩ Tôn Thất Triêm vai ông giáo tại hiện trường trước khi quay

Ngoài khuôn khổ Liên hoan phim Quốc tế Hà Nội HANIFF, ông có mong muốn hay kế hoạch gì cho Hoa nhài đến được nhiều khán giả hơn như phát hành ngoài rạp hay tham dự các Liên hoan phim nào khác không?

Việc phát hành phim ra rạp hay tham dự các Liên hoan phim là việc của Công ty phát hành phim và nhà sản xuất phim bàn bạc với nhau. Đó không phải là công việc của người đạo diễn. Người đạo diễn chỉ biết làm phim cho tốt mà thôi.

Sau Hoa nhài, ông sẽ tiếp tục làm phim chứ? Bởi tôi nhớ có một lần, ông chia sẻ về sự đau đáu với 1 kịch bản về người cha của mình – giáo sư Đặng Văn ngữ - tựa đề Huyền nhiệm?

Trước khi làm phim Hoa nhài, tôi đã kịp viết xong kịch bản phim Huyền nhiệm nói về cuộc đời của cha tôi – Giáo sư, bác sĩ Đặng Văn Ngữ - từ khi đi học ở Huế rồi ra Hà Nội học Trường Y. Tiếp theo là những năm tháng nghiên cứu về Y khoa ở Tokyo Nhật Bản cho đến khi về nước tham gia kháng chiến và năm 1967 đã hy sinh ở Trường Sơn trong một trận bom B52 ở Tây Thừa Thiên Huế. Nhưng phim này đòi hỏi kinh phí lớn vì phải phục hiện lại rất nhều bối cảnh của quá khứ. Không có sự hỗ trợ của Nhà nước không thể làm được. Dẫu sao, tôi đã trả được món nợ tinh thần với vong linh cha tôi khi đã viết ra được kịch bản này. Đây là kịch bản cuối cùng mà tôi viết và cảm thấy hài lòng nhất.

Xin cảm ơn ông!

Cảnh trong phim Hoa nhài

Hoa nhài là câu chuyện xoay quanh các mối quan hệ giữa con người với con người trong vòng xoáy của cuộc sống đô thị hiện nay: Một em bé đánh giày từ nông thôn ra Hà Nội kiếm sống; Một ông thợ cắt tóc với vợ là người từ làng bánh cuốn Thanh Trì; Một ông giáo già người Hà Nội gốc dạy hát cho các em trong dàn đồng ca khiếm thị… Họ, vẫn giữ được cái cốt cách của “người Tràng An” như trong câu ca dao xưa: “Chẳng thơm cũng thể Hoa nhài. Chẳng phải thanh lịch cũng người Tràng An”. Tôi đã sống ở Hà Nội hơn 60 năm và những gì trên phim là kết quả những quan sát hàng ngày của tôi, do đó bộ phim rất giản dị đời thường không có gì ngoài cái tình của những người Hà Nội.