Tình dục - Ngọn nguồn đam mê và tội lỗi trong phim của đạo diễn Nagisa Oshima

Liên hoan phim Nhật Bản 2018

Cảnh cao trào trong phim Vương quốc nhục cảm

Nagisa Oshima bắt đầu nổi tiếng thế giới với bộ phim gây sốc Vương quốc nhục cảm (tựa tiếng Anh là In the Realm of the Senses) ra đời năm 1976 và bộ phim sản xuất hai năm sau đó Vương quốc đam mê (tựa đề tiếng Anh In the Realm of the Passion, còn có tên gọi khác là Empire of Passion). Mặc dù trước đó ông sớm tạo được tiếng vang với tác phẩm đầu tay Thị trấn tình yêu và hy vọng và bộ phim Câu chuyện nghiệt ngã của giới trẻ. Sau đó, Oshima làm nhiều bộ phim có thể loại và đề tài khác nhau, ít nhiều tạo dựng được thành công và thành tựu đáng kể.

Tuy nhiên những tác phẩm như Ogon no daichi Bengal, Ikiteiru gyokusai no shina, The battle of Tsushima, Bengaru no chichi Raman… của ông chưa thể bứt phá trở thành những bộ phim tiêu biểu, nên dĩ nhiên tên tuổi Oshima vẫn chưa được thiết lập trong nền điện ảnh Nhật đương thời. Cho đến khi hai bộ phim “Vương quốc” ra đời, Oshima mới tạo nên đế chế của riêng mình - một đế chế mà đến tận ngày nay chưa đạo diễn Nhật Bản nào công phá nổi. Phim của ông gây xôn xao dư luận trong nước và cả thế giới. Nó là đề tài gây nhiều tranh cãi suốt hai thập niên 60 và 70 thậm chí cho đến tận ngày nay người ta vẫn dẫm đạp lên ý kiến của nhau xung quanh những bộ phim của Oshima. Những tác phẩm điện ảnh của vị đạo diễn này đáng để lịch sử điện ảnh nhân loại nói chung và điện ảnh Nhật Bản nói riêng ghi nhận hay là vứt sọt rác đến nay vẫn còn nhiều ý kiến trái chiều. Nhưng dù sao người ta vẫn công nhận ở phim Oshima có sức hút kỳ diệu, đó là tình dục - ngọn nguồn đam mê và tội lỗi của con người.

Trước khi hai bộ phim tình dục “Vương quốc” ra đời, các tác phẩm trước của đạo diễn Oshima, yếu tố tình dục cũng đóng vai trò rất quan trọng. Tuy nhiên do định kiến xã hội và sự kiểm duyệt gắt gao của các nhà duyệt phim quốc gia Nhật nên Oshima chưa phát huy hết khả năng sáng tạo trong các phim nói về đề tài nhạy cảm này. Trong ông luôn có một tâm niệm hay nói đúng hơn là ước mơ mãnh liệt được làm một bộ phim về tình dục đúng nghĩa. Ông từng bộc bạch rằng: “Tôi quyết định không làm loại phim đó nếu không có khả năng mô tả trần trụi tình dục, vì muốn mô tả tình dục hợp lý và trọn vẹn thì phải có cảnh làm tình trọn vẹn”. Phát ngôn này minh chứng cho sự trăn trở của ông trong sáng tạo điện ảnh với đề tài tình dục. Và quả thực Vương quốc nhục cảm, Vương quốc đam mê đã làm thỏa mãn tâm niệm về làm phim tình dục của Nagisa Oshima suốt bao nhiêu năm theo nghề. Năm 1976 dưới sự tài trợ của nhà sản xuất kỳ cựu người Pháp Anatole Dauman, Oshima bắt tay thực hiện Vương quốc nhục cảm. Phim dựa trên một câu chuyện có thật diễn ra tại Tokyo năm 1936 và một phần, đạo diễn Oshima lấy cảm hứng từ bộ phim Bản Tango cuối cùng tại Paris của đạo diễn Ý Bernado Bertolucci.

Đạo diễn Nagisa Oshima

Vương quốc nhục cảm kể về tình yêu và “chuyện mây mưa” điên cuồng của cô phục vụ phòng Sada và ông chủ của cô - Kichi. Hai con người làm tình ngày đêm, hết nơi này đến nơi kia, sống buông thả trong tình dục đến vô độ. Với họ dường như không có ngày và đêm, không có những hiện vật tồn tại quanh mình ngoài tình dục. Cuối cùng bi kịch đã xảy ra với đôi tình say sex này. Do quá yêu và muốn chiếm đoạt ông chủ cho riêng mình, Sada đã cắt phăng “của quý” của Kichi ngay trong cơn cực khoái của sự điên loạn và thắt cổ Kichi cho đến chết. Tác phẩm vừa ra đời dưới dạng bản nháp khi đưa đi làm hậu kì thì bị các nhà kiểm duyệt phim Nhật cấm đoán, bắt buộc Oshima phải đưa nó sang Pháp in tráng dưới phiên bản tiếng Pháp vĩnh viễn. Khi công chiếu, Vương quốc nhục cảm bị đánh te tua. Mọi lời chỉ trích nặng nề đổ lên đầu đạo diễn Oshima cùng với đứa con đầy tâm huyết này. Chưa nhận được nhiều lời phản hồi tích cực từ công luận, Oshima lại liều mình làm tiếp bộ phim tình dục không kém phần nóng bỏng khác Vương quốc đam mê. Tuy nhiên lần liều mình này đã mang lại thành công lớn cho đạo diễn Oshima. Ông giành giải đạo diễn xuất sắc nhất tại LHPQT Cannes năm 1978.

Diễn viên Tatsuya Fuji trong phim Vương quốc nhục cảm

Diễn viên Eiko Matsuda thủ vai Sada trong Vương quốc nhục cảm

Với bộ phim Vương quốc nhục cảm, Oshima đã bóc trần mặt trái của tình dục ở mức tối đa nhất. Gần hai tiếng đồng hồ người xem ngột ngạt bởi những cảnh làm tình liên tiếp của Sada và Kichi. Hai con người này vốn là thân phận chủ - tớ nhưng tình dục đã xóa đi thân phận trên dưới của họ. Họ làm tình ở mọi tư thế, mọi góc độ, khắp các nhà trọ trong thành phố họ sinh sống, làm tình suốt đêm ngày với những trò man rợ nhất. Không chỉ cặp kè với nhân tình Sada, Kichi còn là con nghiện tình dục. Anh ta làm tình với bất cứ người phụ nữ nào mình thèm muốn, kể cả những người già lớn tuổi. Bên cạnh việc miêu tả tình dục lồ lộ, tần suất những cảnh làm tình gần nhau cộng thêm với việc sử dụng hầu hết là cảnh nội (việc dùng nhiều cảnh nội khiến khán giả rất khó nhận biết và phân biệt được hiện thực xã hội cũng như những mối quan hệ bên ngoài của nhân vật) nên bộ phim quá ngột ngạt và tù túng. Với cách dàn dựng trên trong Vương quốc nhục cảm, đạo diễn Nagisa Oshima lại càng khiến bộ phim thêm ngột ngạt và khiến khán giả cảm thấy rùng mình, sợ tình dục. Dường như vị đạo diễn muốn khóa hết những cảm thụ đúng của giác quan người xem. Vì vậy khi xem Vương quốc nhục cảm khán giả cảm thấy bị tê liệt.

Cảnh trong phim Vương quốc nhục cảm

Duy nhất một cảnh ngoại mà đạo diễn Oshima sử dụng là nêu bật được bối cảnh thực sự của câu chuyện xảy ra. Đó là cảnh Kichi rời quán trọ và đi ngược chiều với đoàn quân đội Nhật đang hành quân. Xung quanh là những người phụ nữ cầm cờ cổ vũ cho họ. Điều đó chứng tỏ xã hội Nhật lúc bấy giờ đang có biến động lớn về chính trị - xã hội. Kichi vì thế trở thành một dạng người đặc trưng nhất của một bộ phận thanh niên Nhật Bản thờ ơ với xã hội Nhật đang biến động dữ dội. Họ là những con người không hề dao động trước những bất biến của xã hội đương đại. Họ chìm sâu trong dục vọng cá nhân và tôn thờ chủ nghĩa khoái lạc tự do đang hoành hành dữ dội tại Nhật những năm 60. Với cảnh phim này ta thấy được tay nghề bậc thầy của đạo diễn Nagisa Oshima. Không giải thích dài dòng và không tung hô bất kỳ một triết lý phê phán nào, nhưng người xem vẫn nhận ra tính chất châm biếm của tác phẩm thông qua cảnh ngoại này.

Vương quốc nhục cảm là một bộ phim phản tình dục rất có chiều sâu. Ít khán giả nào khi xem tác phẩm này lại có thể hài lòng "sung sướng" tận hưởng cảm giác giải trí ở đây. Thêm nữa Oshima còn khai thác tình dục với nhiều cảnh được xem là vừa độc vừa dị. Không những vậy, phim còn mang tính xã hội nhân văn cao khi Oshima phê phán sự ích kỉ, chủ nghĩa cá nhân của con người. Chính vì lẽ đó mà sau này các nhà phê bình điện ảnh đã có cái nhìn công tâm và công nhận giá trị nghệ thuật cũng như tính xã hội sâu sắc của Vương quốc nhục cảm.

Bộ phim Vương quốc đam mê ra đời năm 1978. Cũng nói về sex và những hệ lụy về sex nhưng Vương quốc đam mê nhận được phản hồi tốt và sớm nhận được vinh quang hơn so với người anh em trước của mình. Vương quốc đam mê cũng lấy sex làm bộc lộ bản chất con người nhưng để tránh lặp lại một cách không cần thiết so với phim trước đạo diễn Oshima đã có cách thể hiện khá thông minh và không kém phần hiệu quả. Tần suất sử dụng các cảnh làm tình trong Vương quốc đam mê cũng không kém cạnh gì so với Vương quốc nhục cảm nhưng nó được thể hiện tinh tế và ít lộ liễu hơn.

Sự mới lạ tiếp theo nằm ở chỗ khai thác bi kịch của nhân vật. Nếu như trong Vương quốc nhục cảm phản ánh bi kịch tự thân, nhân vật tự tìm đến chỗ diệt thân thì trong Vương quốc đam mê đạo diễn Oshima lại làm ngược lại. Nhân vật trong “Vương quốc” thứ hai này phải chấp nhận bi kịch do hoàn cảnh đưa đẩy. Trong Vương quốc nhục cảm từ chỗ nhân vật đam mê tình dục – ám ảnh vì tình dục – trống rỗng vì tình dục – chết vì tình dục, còn trong Vương quốc đam mê từ chỗ nhân vật đam mê tình dục – ám ảnh vì tội lỗi giết người – ăn năn – chết do bị trừng phạt. Hai phim cùng nói về tình dục nhưng cách khai thác khác nhau và có sức hút riêng biệt dù được sản xuất trong khoảng thời gian gần nhau, của cùng cha đẻ Nagisa Oshima và nhà sản xuất cự phách Anatole Dauman.

Vương quốc đam mê lấy bối cảnh những năm 90 của thế kỉ trước ở một làng quê nông thôn nước Nhật. Ở đó đã diễn ra câu chuyện tình yêu đầy bi kịch. Chàng trai trẻ Toyoji (tài tử Tatsuya Fuji đóng) phải lòng người phụ nữ tên là Seki (Kazuko Yoshiyuki) - vợ của một anh xe kéo tên Gisaburo (Takahiro Tamura). Tình yêu của họ nảy nở mang theo những dục vọng của tình dục, tội lỗi và nỗi đau, sự ám ảnh. Họ cùng nhau bàn mưu tính kế giết chết Gisaburo để tận hưởng thoải mái hương vị trái cấm. Mối quan hệ đầy máu và tình dục này bị phá vỡ khi oan hồn của chồng Seki ám ảnh cô ta. Cái chết của anh phu xe tội nghiệp cuối cùng được đưa ra ánh sáng. Toyoji và Seki bị trừng phạt treo cổ trong rừng.

Một cảnh trong phim Vương quốc đam mê

Vương quốc đam mê được Oshima sáng tạo trong giai đoạn ông say mê với đề tài tình dục ở cấp độ cao nhất. Tuy trong bộ phim này đã bớt phần táo bạo hơn Vương quốc nhục cảm nhưng nó vẫn mang đậm dấu ấn của Oshima khi cố gắng đạt đến mục đích “phim phản tình dục”. Có lẽ vì vậy mà Nagisa Oshima không ngần ngại miêu tả những cảnh khát sex mãnh liệt của hai nhân vật chính, thậm chí đạo diễn còn dùng những cảnh quan hệ tình dục của Seki và Toyoji trước mặt đứa con nhỏ. Dù đứa bé có kêu khóc thét gào thế nào họ cũng vẫn say sưa đắm chìm trong nhục dục. Đây là một trong những cảnh phim phê phán dữ dội tình dục và là “tình dục phản tình dục” hay nhất của Vương quốc đam mê. Mối quan hệ của đôi tình này khởi nguồn không phải tình yêu chân chính mà là sự đam mê của xác thịt, của dục vọng trong bản thân Seki và Toyoji. Một điểm đáng chú ý ở Vương quốc đam mê và Vương quốc nhục cảm, đó là đôi tình nhân đến với nhau đều xuất phát từ tình dục trước chứ không phải tình yêu. Và tình dục không thể đẩy lên mức tình yêu chân chính. Tuy nhiên ở Vương quốc đam mê tình dục đã trở thành tội lỗi không thể tha thứ được, phần “con” đã lấn át phần “người”.

Có thể nói đây là hai tác phẩm ấn tượng và mang phong cách đặc trưng nhất của Oshima. Hai bộ phim đều nói về tình dục và lấy tình dục làm trục chính phản ảnh cuộc sống, nội tâm và cá tính nhân vật. Đồng thời qua cách khai thác về tình dục chúng ta thấy được ý nghĩa xã hội mà đạo diễn muốn phản ánh qua phim chứ không đơn thuần là một bộ phim khai thác về tình dục. Hai bộ phim “Vương quốc” đi sâu tới tận cùng của đam mê sex và khai thác triệt để các hình ảnh về nó nhằm bộc lộ mặt trái của sex. Để từ đó tác giả khái quát bi kịch chung của một lớp trẻ xã hội bấy giờ hoang mang và không thể tìm thấy vị trí của mình. Họ chìm sâu trong dục vọng, khoái cảm và chủ nghĩa hưởng thụ cá nhân để quên đi thực tại. Nhưng song song với điểm nhìn ấy đạo diễn Oshima cũng kịch liệt đả kích lối sống phù phiếm vô độ của lớp trẻ này.

Cảnh trong phim Vương quốc đam mê

Sex đã đóng vai trò quan trọng trong các sáng tác của đạo diễn Nagisa Oshima, đồng thời sex cũng là một trong những thành phần cấu thành phong cách trong cách làm phim của ông. Có thể nói không có sex Oshima không thể sáng tạo đến tận cùng trong các tác phẩm của mình. Năm 2000 tại LHPQT Cannes đạo diễn Oshima trình làng bộ phim Gohatto – một bộ phim khai thác về vấn đề đồng tính trong thế giới Samurai. Nhân vật trong Gohatto được khai thác mang đậm phong cách của đạo diễn Oshima, tương tự như hai “Vương quốc” của ông. Nhân vật cũng có một đời sống tình cảm – tình dục rất khác người, cuồng nhiệt và tàn bạo đến rợn người. Tuy nhiên trong các phim trước kia và về sau này kể cả Gohatto dù mang đậm phong cách Oshima nhưng không tác phẩm nào qua mặt được Vương quốc nhục cảm và Vương quốc đam mê. Hai tác phẩm “Vương quốc” này mang đặc trưng phong cách của Nagisa Oshima nhất, đồng thời chúng còn là hai vinh quang mang lại tên tuổi cho ông trên ảnh đàn Nhật Bản và thế giới.

Canh trong phim Gohatto

Đạo diễn nổi tiếng Shohei Imamura cùng thời với Oshima từng phát biểu: “So với Nagisa Oshima tôi chỉ là một nông dân, còn ông ta mới là võ sĩ đạo!". Phát ngôn của vị đạo diễn này đã chứng minh cho khả năng làm việc cũng như tài năng của Nagisa Oshima. Dù có rất nhiều ý kiến trái chiều xung quanh những bộ phim tình dục của Oshima, trong đó có cả những lời nhận xét là phim của ông nhầy nhụa, đáng vứt đi nhưng dù thế nào Oshima vẫn dám đứng vững với phong cách sáng tạo của riêng mình.

Liên hoan phim Nhật Bản 2018 (TGĐA) - Liên hoan phim Nhật Bản 2018 do Trung tâm Giao lưu Văn hóa Nhật ...