Những bộ phim được chuyển thể từ các tác phẩm văn học cổ điển Nga

(TGĐA) - Ngay từ khi điện ảnh ra đời (cuối thế kỷ 19), văn chương và điện ảnh vẫn luôn song hành cùng nhau trong toà lâu đài nghệ thuật. Không ít lần văn chương rất tự nhiên đi vào thế giới điện ảnh để toả sáng. Việc chuyển thể tác phẩm văn học sang tác phẩm điện ảnh đã xuất hiện từ lâu và đang là hiện tượng rất phổ biến trong đời sống văn hoá nghệ thuật trên thế giới. Trong khuôn khổ bài viết này, chúng tôi xin trân trọng giới thiệu những bộ phim được chuyển thể từ các tác phẩm văn học cổ điển Nga của  Pushkin, Gogol, Dostoyevsky và Tolstoy.

nhung bo phim duoc chuyen the tu cac tac pham van hoc co dien nga Đạo diễn Aleksei Gherman và bộ phim bị lãng quên 15 năm
nhung bo phim duoc chuyen the tu cac tac pham van hoc co dien nga Nhìn lại chặng đường dài của nghệ thuật hóa trang trong điện ảnh

Pushkin: Tập truyện của ông Belkin, Evnegy Onegin, Tiểu thư nông dân, Dubrovsky

Các tác phẩm văn xuôi của Pushkin thường được chuyển thể thành phim thời Liên Xô. Có hai bộ phim dựa theo truyện ngắn Phát súng rút từ Tập truyện của ông Belkin: phim thứ nhất (1966) do Mikhail Kozakov và Leonid Yakovlev đóng vai chính, phim thứ hai (1981) – do Oleg Yankovsky và Leonid Filatov. Phim Người coi trạm được sản xuất năm 1972, do Nikita Mikhalkov, diễn viên trẻ lúc bấy giờ, đóng một trong những vai chính. Mỗi phim nói trên chỉ kéo dài hơn một giờ, nghĩa là như một tập phim truyền hình nhiều tập hiện nay.

nhung bo phim duoc chuyen the tu cac tac pham van hoc co dien nga
Bìa cuốn Tập truyện của ông Belkin

Vào những năm 90, các đạo diễn Nga không mấy mặn mà với tác phẩm của Pushkin và không ngại thể hiện trí tưởng tượng của mình. Hai phim Tiểu thư nông dânNước Nga nổi loạn (được quay theo truyện vừa Người con gái viên đại úy) không phải là các chuyển thể, mà là phim dựa theo mô típ của tác phẩm. Tiểu thuyết thơ Evgeny Onegin được người Anh chuyển thể thành phim (1999). Tuy nhiên, trong phim này thơ được dịch sang văn xuôi, vai Onegin do diễn viên Ralph Fiennes đóng, vai Tatyana – do Liv Tyler, vai Olga – do Lena Headey.

nhung bo phim duoc chuyen the tu cac tac pham van hoc co dien nga
Truyện Evnegy Onegin

Còn một chuyển thể nữa có thể hấp dẫn đối với giới trẻ hiện nay là phim Dubrovsky của đạo diễn Aleksandr Vartanov và Kirill Mikhanovsky do Danila Kozlovsky đóng vai chính. Quả thật, bộ phim giống một tập phim truyền hình nhiều tập hơn là chuyển thể cuốn sách từ chương trình văn học phổ thông. Có cảm giác, tinh thần của tác giả bị cắt bỏ khỏi bộ phim ngay trong giai đoạn dàn dựng.

nhung bo phim duoc chuyen the tu cac tac pham van hoc co dien nga
Phim Dubrovsky

Lermontov: Nhân vật của thời đại chúng ta (5 bộ phim điện ảnh và phim truyền hình nhiều tập khác nhau)

Các chuyển thể tác phẩm của Lermontov có vẻ như đơn điệu hơn Pushkin. Các đạo diễn rõ ràng thích Nhân vật của thời đại chúng ta hơn các sáng tác còn lại của nhà văn. Tuy nhiên, danh mục phim của ông khá phong phú. Ví dụ, bộ phim do Liên Xô sản xuất năm 1955 Tiểu thư Meri là chuyển thể từ một trong những chương cùng tên của cuốn tiểu thuyết (rất chi tiết). Có thể xem thêm Nhân vật của thời đại chúng ta được quay năm 1966, phim gồm hai phần Bela Maksim Maksimovich. Taman. Mặc dù ra đời đã lâu, nhưng cả hai phim đều là phim màu và nội dung tiểu thuyết của Lermontov được kể lại gần như trọn vẹn.

Nếu như Tiểu thư Meri cũ rồi (dù sao nó cũng đã 70 năm tuổi), bạn có thể xem Những trang nhật ký của Pechorin (1975). Quả thật, cứ mỗi thập niên, tác phẩm của Lermontov lại đươc chuyển thể một lần, nhưng lần này hình tượng Pechorin được Oleg Dal thể hiện đặc biệt thành công. Đây là bộ phim ngắn nhất về Pechorin, chỉ vẻn vẹn 87 phút.

nhung bo phim duoc chuyen the tu cac tac pham van hoc co dien nga
Cảnh trong phim Tiểu thư nông dân, tác phẩm chuyển thể từ cuốn sách cùng tên của Pushkin

Những người nhiều thời gian có thể xem bộ phim truyền hình nhiều tập Nhân vật của thời đại chúng ta (2006), có lẽ, đó là một chuyển thể chi tiết nhất, mặc dù không phải chính xác nhất. Các nhà phê bình phàn nàn về sự khác nhau giữa phim và tiểu thuyết, nhưng lại khen ngợi việc mô tả thành công các hình tượng, bầu không khí và diễn xuất tốt của nghệ sĩ Igor Petrenko trong vai chính.

Và cuối cùng, bộ phim đặc biệt nhất về các tác phẩm của Lermontov là phim art house Pechorin (2011), trong đó nhân vật đang hấp hối ở Ba Tư hồi tưởng lại cuộc đời mình, nhưng đó không phải là phim chuyển thể, mà là phim dựa theo mô típ của tác phẩm.

nhung bo phim duoc chuyen the tu cac tac pham van hoc co dien nga
Cảnh trong phim Nhân vật của thời đại chúng ta

Gogol: Viy (4 phim), Quan thanh tra (5 phim) và Những linh hồn chết (2 phim điện ảnh và 1 phim truyền hình nhiều tập)

Hầu như mỗi tác phẩm lớn của Nikolay Gogol đều được chuyển thể thành phim vừa cổ điển vừa đặc biệt. Ví dụ như truyện vừa Viy. Bộ phim nổi tiếng nhất và có lẽ, xuất sắc nhất về tác phẩm này có tên là Viy được quay năm 1967 với sự tham gia của các diễn viên Leonid Kuravlyov và Natalya Varley. Trong thế kỷ XXI, truyện vừa này được chuyển thể ba lần, lần đầu vào năm 2006, thành phim Mụ phù thủy và bằng tiếng Anh, lần thứ 2 vào năm 2014, thành phim Viy 3D, và lần cuối cùng vào năm 2018, thành phim Gogol. Viy với sự tham gia của diễn viên Aleksandr Petrov. Cả ba chuyển thể này đều rất kém chất lượng.

Kịch Quan thanh tra hình như còn được chuyển thể nhiều hơn. Riêng dưới thời Xô viết đã có ba, đó là phim Quan thanh tra cổ điển (1952), Người bí mật đến từ Petersburg (1977) của đạo diễn Leonid Gaidai với sự tham gia của Migitsko và Papanov và phim truyền hình Quan thanh tra (1982) do Andrey Mironov và Papanov đóng các vai chính.

nhung bo phim duoc chuyen the tu cac tac pham van hoc co dien nga
Nhà văn Gogol

Ngoài ra còn có phim Quan thanh tra của Nga sản xuất năm 1966 (do Evgeny Mironov đóng vai chính) và nhiều phim dựa theo theo cốt truyện. Ví dụ, phim Những năm sôi nổi của Ý, nói về nước Ý dưới thời Mussolini và phim Quan thanh tra của Hollywood, nhưng không hiểu sao lại nói về nước Pháp thế kỷ XIX. Nội dung vở kịch mang tính thời sự vào bất cứ thời đại nào, vì vậy nó không bị thay đổi nhiều.

Những linh hồn chết không được may mắn như vậy. Tất nhiên, tác phẩm này đã được chuyển thể một số lần dưới thời Xô Viết: lần thứ nhất vào năm 1969, lần thứ hai – 1984, cả hai chuyển thể này đều rất xứng đáng. Ngoài ra còn có cả phim truyền hình nhiều tập Phi vụ những linh hồn chết”(2005) của đạo diễn Pavel Lungin do diễn viên Konstantin Khabensky đóng vai Chichikov.

nhung bo phim duoc chuyen the tu cac tac pham van hoc co dien nga
Phim Quan thanh tra (phiên bản 1952)

Dostoyevsky: Tội ác và hình phạt (4 phim điện ảnh), Anh em nhà Karamazov (4 phim truyền hình nhiều tập và hai phim điện ảnh), Lũ người quỷ ám (2 phim truyền hình nhiều tập và 1 phim điện ảnh) v.v...

Trước hết, tiểu thuyết Tội ác và hình phạt của Dostoyevsky được chuyển thể thành các phim sau:

- Phim Tội ác và hình phạt của Mỹ (1935) của đạo diễn Mỹ gốc Đức Josef von Sternberg. Nhân vật Roskolnikov được gọi là Rodernik, còn mụ già cầm đồ bị giết bằng gậy thông lò.

- Phim Tội ác và hình phạt của Pháp (1959) do Jean Gabin và Marina Vlady thủ vai chính, câu chuyện diễn ra ở Pháp vào nửa sau thế kỷ XX.

- Phim Tội ác và hình phạt của Liên Xô (1969) với sự tham gia của các diễn viên Georgy Taratorkin và Innokenty Smoktunovsky, phim dài, trung thành với nguyên tác và đã trở thành phim cổ điển.

- Phim Tội ác và hình phạt của Phần Lan (1883) của đạo diễn Aki Kaurismäki, một trong những bộ phim đầu tiên của đạo diễn theo mô típ văn học cổ điển Nga ở Phần Lan trong những năm 1980. Ngoài ra, có thể kể đến phim 3D Tội ác và hình phạt của do diễn viên Đức Til Schweiger thủ vai chính. Phim sẽ được hoàn thành vào cuối năm 2018.

nhung bo phim duoc chuyen the tu cac tac pham van hoc co dien nga
Hình họa chân dung nhà văn Lermontov

Tiểu thuyết Anh em nhà Karamazov vì quá dài nên thường được chuyển thể dưới dạng phim truyền hình nhiều tập. Ngoài bộ phim của Nga (sản xuất năm 2009), còn có phim của Ý, Nhật, thậm chí Thổ Nhĩ Kỳ. Về phim điện ảnh chuyển thể theo cuốn sách có bộ phim của đạo diễn Liên Xô Ivan Pyryev và phim Hollywood của đạo diễn Richard Brooks. Tiểu thuyết Lũ người quỷ ám ít được chuyển thể hơn, trong đó có hai phim truyền hình nhiều tập của Nga (sản xuất năm 2006 và 2014) và phim điện ảnh của đạo diễn Ba Lan Andrzej Wajda với sự tham gia của diễn viên Isabelle Huppert.

Các đạo diễn đương đại cũng không bỏ qua Dostoyevsky, mặc dù họ thường mượn cốt truyện của tác phẩm. Ví dụ, theo mô típ của tiểu thuyết Con bạc, đạo diễn Mỹ Rob Reiner đã làm bộ phim hài lãng mạn Alex và Emma với sự tham gia của nữ diễn viên Kate Hudson.

nhung bo phim duoc chuyen the tu cac tac pham van hoc co dien nga
Sách Dubrovsky

Lấy cảm hứng từ truyện ngắn Những đêm trắng, đạo diễn James Gray đã làm bộ phim tuyền hình lãng mạn Những người tình với sự tham gia của Joaquin Phoenix và Gwyneth Paltrow. Phim kinh dị hài Hai số phận của đạo diễn Anh Richard Ayoade do diễn viên Jesse Eisenberg đóng vai chính dựa vào tiểu thuyết Con người kép của Dostoyevsky. Trong thế giới điện ảnh, rõ ràng, Dostoyensky vẫn tiếp tục sống.

nhung bo phim duoc chuyen the tu cac tac pham van hoc co dien nga
Cảnh trong phim Chiến tranh và hòa bình phiên bản 1965

Tolstoy: Chiến tranh và hòa bình (3 phim truyền hình nhiều tập, 1 phim điện ảnh và 1 phim màn ảnh hẹp) và Anna Karenina

Tolstoy cạnh tranh với Dostoyevsky không chỉ về độc giả mà còn về phim điện ảnh và phim truyền hình. Đồng thời sự cạnh tranh bắt đầu gần như đồng thời với sự xuất hiện của nghệ thuật điện ảnh ở Nga. Ví dụ, tiểu thuyết Chiến tranh và hòa bình đã được chuyển thể thành ba phim câm vào đầu thế kỷ trước.

Có lẽ, bộ phim chuyển thể từ Chiến tranh và hòa bình nổi tiếng nhất là phim đoạt giải Oscar của đạo diễn Liên Xô Sergey Bondarchuk năm 1964. Ngoài ra, bạn có thể xem phim màn ảnh hẹp Cũng là con người (1959) của đạo diễn trẻ lúc bấy giờ là Georgy Danelya dựa theo đoạn trích từ cuốn tiểu thuyết. Năm 2016, phim truyền hình nhiều tập của BBC Chiến tranh và hòa bình cũng đã gây được tiếng vang lớn. Có lẽ vì thế mà sau đó, rất tiếc, ít ai nhớ tới bộ phim truyền hình nhiều tập năm 2007: trong phim này vai Kutuzov do Vladimir Ilin đóng, còn vai Nikolay Bolkonsky - do Malcolm McDowell, và bộ phim truyền hình nhiều tập năm 1972 do Anthony Hopkins đóng vai Bezukhov.

Tiểu thuyết Anna Karenina được chuyển thể vài chục lần. Từ phim câm đen trắng (hai phim Pháp, hai phim Đức, hai phim Mỹ, hai phim Nga, một phim Ý, một phim Hungary) đến gần như phim bom tấn với sự tham gia của Sophie Marceau (1997) và Keira Knightley (2012).

nhung bo phim duoc chuyen the tu cac tac pham van hoc co dien nga
Phim Anna Karenina do Mỹ sản xuất

Ở Nga, Anna Karenina được các đạo diễn Aleksandr Zakhri (1967), Sergey Solovyov (2009) và Karen Shakhnazarov (2017), chuyển thành phim, qua đó chúng ta thấy rõ, mỗi đạo diễn đọc cuốn tiểu thuyết của Tolstoy theo cách riêng và nhìn thấy trong đó một cái gì đấy mà những người khác không thấy. Đó là điều vẫn xảy ra với các bộ phim được chuyển thể từ tác phẩm văn học.

nhung bo phim duoc chuyen the tu cac tac pham van hoc co dien nga Những khoảnh khắc mùa Xuân của Tachiana Loiznova
nhung bo phim duoc chuyen the tu cac tac pham van hoc co dien nga Sirota Alieva: 'Màn ảnh nhỏ chiến thắng Hollywood lớn'

Trần Hậu